Ózbekistan respublikasí joqarí HÁm orta arnawlí bilimlendiriw ministrligi

maǵlumatnama

Beriledi usı maǵlumatnama,

haqıyqatında da ______________ _________________

(f.i.sh) (joqarı oqıw ornı)

universiteti __________ fakultetiniń _______________ kursında oqıydı.

Fakultet dekanı______________

---------------------------------------------------------------------------------------

Joqarıdaǵı is qaǵaz (forma)da bes bos orın bolıp, olar bazıbir atamalar (málim bir kóplik elementleri) menen toltırılmaǵansha, bul is qaǵaz ras yamasa jalǵan bolǵan aytımǵa (haqıyqıy yamasa qálbeki maǵlumatnamaǵa) aylanbaydı.

1-anıqlama.  kópliginde anıqlanǵan hám  kóplikten mánis qabıl etiwshi bir argumentli  funkciyaǵa bir orınlı predikat dep ataladı.

 kópligine predikatınıń anıqlanıw oblastı delinedi.  predikatınıń ras mánisti qabıl etiwshi barlıq  elementler kópligine  predikatınıń shınlıq kópligi dep ataladı,yaǵnıy  predikatınıń shınlıq kópligi kópliginen ibirat.

Máselen, «-ápiwayı san» -  predikatı  natural sanlar kópliginde anıqlanǵan hám onıń  shınlıq kópligi barlıq ápiwayı sanlar kópliginen ibarat. «« -  predikatı  haqıqıy sanlar kópliginde anıqlanǵan hám onıń  shınlıq kópligi . «Parallelogrammnıń diagonalları  bir-birine perpendikulyar» -  predikatınıń anıqlanıw oblastı barlıq parallelogrammlar kópligi hám shınlıq kópligi barlıq romblar kópliginen ibirat boladı.

Bir orınlı predikatlarǵa joqarıda keltirilgen mısallar- predmetlerdiń qásietlerin anıqlaуdı.

2-anıqlama. Eger  kópliginde anıqlanǵan  predikatı ushın  bolsa, onda ol birdeyine ras (birdeyine jalǵan) dep aytıladı.

Yеndi eki orınlı predikat túsinigin anıqlaymız. Yеki orınlı predikat predmetler arasındaǵı qatnastı anıqlaydı.

«Kishi» qatnasi eki predmet arasindaǵı binar qatnasın ańlatadı. «« (bul jerde ) binar qatnas eki argu­mentli  funkciyanı ańlatadı. Bul funkciya  kópliginde anıqlanǵan hám mánisleriniń oblastı  kóplik boladı.

3-anıqlama.  kópliginde anıqlanǵan hám kóplikten mánis alıwshı eki argumentli  funciyaǵa eki orınl’i predikat dep aytıladı.

Máselen, «« -  eki orınlı predikat   kópliginde anıqlanǵan; «« -  tuwrısı  tuwrısına perpendikulyar -  eki orınlı predikat bir tegislikte jatiwshi tuwrılar kópliginde anıqlanǵan.

 - orınlı predikatta usılayınsha anıqlanadı.

1-mısal. Tómende berilgen aytımlardıń qaysı biri predikat bolıwın hám olardıń shınlıq kópligin anıqláń. Bir orınlı predikatlardıń anıqlanıw oblastı  hám eki orınlı predikatlar ushın anıqlanıw oblastı  bolsın:

1) ; 2) ; 3) ;

4) ; 5) .

Sheshimi. 1) berilgen ańlatpa bir orınlı predikat  boladı hám;

2) Ańlatpa menen berilgen aytım bir orınlı predikat  boladı hám;

3) Ańlatpa menen berilgen aytım bir orınlı predi­kat  boladı hám;

4) Ańlatpa menen berilgen aytım predikat bolmaydı;

5) berilgen ańlatpa eki orinlı predikat  boladı hám.

2-mısal. Tómendegi predikatlardıń qaysıları birdeyine ras bolatuǵının anıqlań:

1) ; 2) ; 3) ;

4) ; 5) .

Sheshimi. Kórinip turǵandaу-aq 1), 3) hám 4) predikatlar birdeyine ras boladı. 2) predikatında mánislerinde teńsizlik buzıladı. 5) predikatta bolsa,  tıń barlıq oń mánislerinde teńsizlik belgisi buzıladı. Demek, 2) hám 5) predikatlar birdeyine ras predikatlar bola almaydı.

3-mısal.  kópliginde  hám predikatlar berilgen bolsın.  predi­katıniń shınlıq kópligin tabıń hám onı Eyler diagrammaları arqalı ańlatıń.

Sheshimi.

bolǵanlıgı ushın

 

 shınlıq kópligi súwrette shtrixlanǵan oblast sıpatında kórsetilgen.

Endi biz, predikatlar ústinde logikalıq ámellerdi qarayıq. Predikatlar da, aytımlar sıyaqlı tek ǵana ras hám jalǵan (1,0) mánis qabıl etkenligi ushın olar ústinde aytımlar logikasindaǵı barlıq logikalıq ámellerdi orınlaw múmkin.

Bir orinli predikatlar mısalında aytımlar logikasindaǵı logikalıq ámellerdiń predikatlarǵa usinis etiliwin kóreyik.

 kóplikde  hám predikatlar aniqlanǵan bolsin.