‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

228-mashq. «She’riyatga oshno qalblar» mavzusida matn tuzing,
o ‘zlashtirma gaplardan foydalaning.
229-mashq. Quyidagi misralarga diqqat qiling. Awalo, uning mag‘zini
chaqing. S o ‘ngra mazmunini saqlagan holda undan ko‘chirma va o‘zlash-
tirma gaplar hosil qiling.
Hokim bo ‘Imasam ham,
Men aytay sizga.
Uzoq yashamoqqa
Bor bitta yorliq.
Mingga kirmasak ham,
Kirardik yuzga.
Dunyoda bo ‘Imasa dilozorlik. 
(A. Oripov)
577

---

39-DARS.
MATN - ENG YIRIK SINTAKTIK BIRLIK
D arsning m aqsadi: 
talabalarni matn tuzishga o'rgatish, matndagi
bog'lovchi vositalar haqida in a ’lumot berish.
R E J A:
1. M atn haqida um um iy m a’lum ot, uninggapdan farqi.
2. M ikrom atn va makrom atn haqida.
3. M atnni bog'lovchi vositalar.
H ar qanday og‘zaki va yozm a nutq parchasi m atn (m akrom atn) 
hisoblanadi. M atn m ikrom atnlarning o ‘zaro m azm uniy va gram m atik 
b o g ian ish id an hosil bo ‘ladi.
Esda saqlang. 
Bir necha gaplarning о ‘zaro grammatik va mazmuniy
W
bog'lanishidan tashkil topgan, mazmuniy yaxlitlikka ega bo'lgan
qo‘shma gaplarga nisbatan yirikroq yozma va og'zaki nutq parchasi
mikromatn hisoblanadi.
Bir umumiy mavzu ostida birlashgan bir necha mikromatnlardan
tashkil topuvchi yaxlit asarga makromatn deyiladi. Masalan, Abdulla
Qahhorning « 0 ‘g ‘ri» hikoyasida ishtirok etgan barcha mikromatnlar
«o‘g ‘irlik» umumiy mavzusi ostida birlashgan.
M atnning eng kichik birligi gap hisoblanib, ular m atn tarkibida m a’lum 
bog‘lovchi vositalar yordam ida bog'lanadi. U lar quyidagilardan iborat:
bog‘lovchilar, bog‘lovchi vazifasidagi ayrim so‘zlar, takroriy bo‘laklar, 
olm oshlar, sinonim lar.
Karimjon a ’lo о ‘qish va odobi bilan litseyda katta hurmatga ega. U
jamoat ishlarida ham faol qatnashadi.
M atn tarkibidagi ikkinchi gap boshida kelgan 
и
olm oshi birinchi gap 
tarkibida kelgan 
Karimjon
o ‘rnida kelib, ikkinchi gapni birinchi gapga 
m azm unan bog‘lab keladi. Shuning uchun ham
и
olmoshi m atn qismlarini 
bog‘lovchi, y a’ni m atn hosil qiluvchi vosita sanaladi.
M ikrom atnni hosil qilishda takrorlar eng muhim vositadir, chunki u ham
gaplarni bog‘lovchi vosita hisoblanadi, ham uslubiy bo‘yoqdorlik hosil qiladi.
E ’tib o r bering:
Olti oykim, she’r yozmayman, yuragim zada,
Olti oykim, o'zgalarga tilayman omad.
Olti oykim, do ‘stlarim ham pana-panada
Iste ’dodim so ‘nganidan qilar karomat. 
(A. Oripov)
T ak rorlar gap oxirida q o ‘llanilishi h am m um kin.
Angladimki, olamda
Yurt tanho, Vatan tanho

---

Band etgan xayolimni
Tengsiz shul chaman tanho,
Nokaslar emas, yo ‘q, yo ‘q,
Onajonim, she ’riyat,
Topgan toj-taxtim mening,
Jonajonim she ’riyat. 
(A. Oripov)