‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

224-mashq. Quyidagi ko‘chirma gaplarga muallif gapi 
qo‘shib,
ko'chirma gaplar tuzing. Ko‘chirma gap muallif gapidan oldin, keyin,
uning o‘rtasida va ikki tomonida kelsin. Tinish belgilariga e ’tibor bering.
1. 
«Aql p in h o n ham d a zohir olam u». 
(Jaloliddin Rumiy)
2. «Zakovat 
bilim ning tarjim oni til». 
{A. Navoiy)
3. «H im m at h am m a narsadan yuqori 
turadi. Adi binosi hech vaqt vayron b o ‘lmaydi». (
Suqrot)
4. «Bolalarim , 
yoshlikni g‘anim at biling, faqat o ‘ym, kulgi, kayf-safo bilan yoshlik davrin- 
gizni zoye etm ang». (
Xurramiy
) 5. «M aishatga yetarli m o l-u davlatga ega 
b o ‘lgan kishi u n d a n ortiqchasini talab qilm asin, chunki un ing poyoni
575

---

yo‘qdir». (
Arastu
) 
6
. «H asadchi o 'z hasadi ta ’siridan bir kun o ‘zi halokat 
chuquriga yiqiladi». 
(Husayn Voiz Koshifiy)
7. «H ar bir kishining so‘zi — 
o 'z fazilatiarining dalili va aqlining tarjimonidir». 
(Xoja Ahmad)
8
. «Doim o 
to 'g 'ri so'zladim , om onatga xiyonat qilm adim , m a ’nosiz, behuda so 'zlar 
so'zlashdan chekindim ». 
(Luqmoni Hakim)
J
l-topshiriq.
Quyidagi ko'chirm a gapli qo'shm a gapni o'zlashtirib, 
sodda gapga aylantiring. O'zlashtirma gapga ayiantirish uchun ko'chirma 
gap tarkibida qanday o'zgarishlar qilganingizni ayting. «Siz buyuk 
m adaniyat vorislarisiz», — dedi yurtboshim iz.
2-topshiriq.
Quyidagi ko'chirm a gapli qo'shm a gapni o'zlashtirm a 
gapga aylantiring. K o 'c h irm a gap tarkibida qanday o 'zgarish lar 
qilganingizni ayting.
«Siz Amerikada o'qiysizmi?»
— deb so'radi Aziza.
K o 'p hollarda o'zgalarning gapi m uallif to m on idan aynan keltirilmay, 
m azm uni saqlangan holda o 'z nutqiga singdirib beriladi. B unday vaqtda 
ko'chirm a gapli qo'shm a gap sodda gapga aylantiriladi.
|
J u d a m uhim . 
Ko'chirma gapli qo'shma gapni sodda gapga
^
ayiantirish uchun ko'chirma gap va muallif gaptari tarkibida ega va
kesim vazifasida kelgan bo ‘laklarning shakl va vazifasida ayrim
о ‘zgarishlar qilinadi.
X ususan, k o 'c h irm a gapning egasi qaratqich aniqlovchiga, kesim i esa 
to'ldiruvchiga aylantiriladi. K o'chirm a gap kesimini to'ldiruvchiga ayiantirish 
u ch u n unga 
-lik
yoki 
ekanlik
shakllari qo'shiladi. Egasi II shaxs kishilik 
olm oshidan ifodalangan bo'lsa, u I shaxs kishilik olm oshiga aylantiriladi. 
M u allif gapining kesim i vazifasida kelgan 
dedi
so'zi 
aytdi
so'zi bilan 
almashtiriladi. M asalan,
K o 'ch irm a gapli q o 'sh m a gap sodda gapga aylantirilganda, k o 'c h irm a 
gaplarga qo'yilgan q o 'shtirn oq h am ishlatilmaydi.
O'ylang: 
Nutqim izda ko'chirm a gaplardan foydalanish nim a uchun kerak? 
K eltirilg an m aq o ln in g m a ’n o sin i izo h lab b ering , so 'n g ra u n d a n
k o 'c h irm a gapli q o 'sh m a gap hosil qiling.