‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

165-mashq. 0 ‘qing. Darak gaplardan so‘roq gaplar hosil qiling,
qanday vositalar yordami bilan so‘roq gapga aylantirganingizni ayting.
PAYG‘A M B A R IM IZ N IN G VASIYATLARI
— Yo Ali, m unofiqning uch alom ati bordir: so'zlasa yolg‘on so'zlar; 
v a’dasiga xilof ish tutar; om onatga xiyonat qilar.
538

---

— Yo Ali, hosid, y a’ni hasad etguvchining uch alom ati bordir: Sening 
o ldinda j o ‘shlik qilar; orqangdan xiyonat qilar: agar senga b iro r m usibat 
yo g‘am yetsa, unga xursand va shodm on b o ‘lar.
— Yo Ali, halim (m uloyim ) kishida uch alom at bordir: orasi buzilgan 
kishi bilan aloqani tiklar; q o ‘lidan hech ish kelm aydigan, y a’ni o ‘z tirik- 
chiligini o ‘zi ko‘rishi qiyin b o ‘lgan kishiga ehson qilar; unga kimki zulm
qilsa, o ‘shani afv etar.
— Yo Ali, vaqtiki, sadaqa berm oqchi b o ‘lsang, halo! rnolingdan bergil. 
Bir halol luqm a yo bir palla halol xurm oni sadaqa qilib berish Olloh 
taoloning oldida m ingta harom dan kelgan tillani bergandan yaxshiroqdir.
— Yo Ali, zinhor oMiklar birla o ‘tirm agaysan. Aytdim: «Yo R asulul- 
loh, m urdalar kimlardir?» Aytdilar: «Johillar va g'ofillar — o ‘liklardir».
166-mashq. So'roq gaplar dialogik nutqqa asoslanishini isbotlang.
«Hunarni asrabon netkumdir oxir?!» mavzusida dialogik suhbat uyush-
tiring.
167-mashq. Nahot, nahotki, kim?, qanday?, qaysi?, nima? so ‘zlari
yordamida so‘roq gaplar hosil qiling.
29-DARS. 
GAPLARNING HIS-HAYAJON
ISHTIROKIGA KO‘RA TURLARI
Darsning maqsadi: 
his-hayajon 
bildirgan gaplar haqida umumiy 
та 
’lumot
berish va ulardan nutqda to ‘g ‘rifoydalanish ko'nikmasini hosil qilish.
R E JA :
1. G aplarning his-hayajon belgisi b o r-y o ‘qligiga ko‘ra tasnifi.
2. H is-hayajon gap bilan his-hayajonsiz gaplarning farqi.
3. H is-hayajon gaplarda tinish belgilari.
M ustaqilligim iz abadiy yashasin! (K o ‘tarinki ohang bilan). M ustaqil- 
ligimiz abadiy yashasin.(T inch ohang bilan.)
M a ’lum voqea-hodisani hech qanday ehtirossiz oddiy bayon qilish 
bilan birga, ba’zan ehtiros, hayajon qo‘shilgan holda ifoda qilinadi. Yuqorida 
keltirilgan birinchi gap oddiy sodda gap b o ‘lsa, ikkinchi sodda gap his- 
hayajon q o ‘shilgan gapdir.
H is-hayajonning qatnashish yoki qatnashm asligiga k o ‘ra gaplar ikki 
guruhga b o ‘linadi: 1) his-hayajonsiz gaplar. Bularga odatdagi darak, buyruq, 
so 'ro q , istak gaplar kiradi; 
2
) his-hayajon gaplar (undov gaplar).
G aplarning ifoda m aqsadiga k o ‘ra yuqoridagi to ‘rt xil turiga n utq 
jaray o n id a so ‘zlovchining his-hayajoni q o ‘shilish bilan bu gaplam i his- 
hayajon gapga aylantiradi. H is-hayajon gaplar u ndov gaplar atam asi bilan 
yuritiladi.