‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

518

---

138-mashq. Quyidagi so‘z va so‘z birikmalari undalma vazifasida
kelgan gaplar tuzib yozing.
Sarvari olam, Hurmatli Prezident, ey Inson, obod o ‘lkam, 0 ‘zbekistonim, 
ey sen zakiy, boy ota, gulim, ona tilim, Vatan, azizim onani, ko‘zim 
qorasi.
139-mashq. Quyidagi gaplarni o‘qing. Ularni undalmali gaplarga
aylantirib ko‘chiring.
N a m u n a : 
Otashga sig‘indi bir zamon xalqim. (A. Oripov)
1. 
Xalqim, bir vaqtlar sen otashga sig‘ingan eding. 2. Millatimizning 
har bir hikmati zamirida olam-olam mazmun yashiringandir. 3. Qush 
qanchalik baland yoki uzoqqa parvoz qilmasin, baribir o‘z oshyoniga qaytib 
keladi. 4. Kishi qozonga nima solsa shuni, tosh solsangiz, tosh olasiz, osh 
solsangiz, osh olasiz. 5. G o‘dak oilaviy muhitda ulg‘ayadi, muhit uni qanday 
oziqlantirsa, shunday aihda kamolga yetadi. 
6
. Talabalik yillarim dugo- 
nalarim biznikiga kelishini buvijonim juda yaxshi ko‘rardi. 7. Men bir 
narsaga qattiq ishonamanki, hayotimdagi o g 'irv a baxtiyor kunlarda doim 
buvimning ruhi menga madad bo‘lib kelyapti. 
8
. Shu payt eshik ochilib, 
bolalarning xushchaqchaq ovozlari, onajonimning bag‘riga otilib, mehr 
to ‘la bildirilgan salom-aliklari barala yangradi. 9. Ayol qanchalik didli- 
farosatli, tabiatan ozoda, saranjom-sarishta, buning ustiga shirinsuxan bo‘lsa, 
hatto xonadon devorlari ham jilva qilib turadi. 10. M uhabbatxon xonado- 
nimga quyosh bo'lib, o'zgacha harorat olib kirdi. 
(«Sanam» jurnalidan)
140-mashq. S h e’rni ifodali o ‘qing. Undalma vazifasidagi otga
aniqlovchi yoki izohlovchilar qo‘shilishiga e’tibor bering.
Chin uyingda sen qolursan,
Q o‘sh qanotim, yaxshi qol!
Bu dargohga yarashibsan,
Asl zotim, yaxshi qol!
Bibi Fotm am baxtlaridek,
Baxting bo‘lsin, yaxshi qol!
Bu bo‘stonga yarashgudek,
Taxting bo‘lsin, yaxshi qol!
Bu gulzorga husn bergin,
Zeb-u ziynat, yaxshi qol!
Senda bordur chin muhabbat,
H am m atonat, yaxshi qol!
Ham adolat, ham m uruw at,
Ham da toqat, yaxshi qol!
519

---

«Assalom»dan boshla so‘zing,
Yuzim yerga tiqmagin.
Behudaga qattiq so‘zlab 
Onang qaddin bukmagin.
0
‘zing bilmay g‘aninilarning,
Tzmiga sen yurmagin.
Kelin baxti tilidadir,
Shirin so‘zim, yaxshi qol!
Sevgilingga chin so‘zlagin,
Orttirmagin tashvishin.
Hurm atini ortiq qo ‘ygin,
Erinmasdan yoz-qishin.
Ish buyursa ikkilanmay,
Xizmatda bo‘l, og‘rinma.
Shunda senga ul vafodor,
Bag'ishlaydi jo n-u tan!
Chin uyingda sen qolursan,
M ehribonim , yaxshi qol!
Bu dargohga yarashibsan,
0
‘chmas nishonim, yaxshi qol.
(Farida Abdumalik qiz.i)
23-DARS.
UNDALMALARNING UNDOV S O ‘Z VA EGALIK 
Q O ‘SH IM CH ALARI BILAN Q O ‘LLA NILISHI 
HAMDA ULARNING USLUBIYATI
Darsning maqsadi: 
talabalarga undalmalar undov so ‘z hamda egalik
qo ‘shimchalari bilan qo ‘llanganda qanday xususiyadarga ega bo ‘lishi haqida
та ’lumot berish.
R E J A :
1. U ndalm aning old id an va u n d a n so ‘ng kelgan undovlarning 
xususiyatlari haqida.
2. Egalik qo‘shimchalari bilan qo‘llangan undalmalar.
J
 
1-topshiriq.
Undalm a ishtirok etgan gap tuzib, undalma oldidan 
undov so'zni qo‘shing. Undov bilan qo‘llangan undalmaning undovsiz 
undalm adan farqini ayting.
2-topshiriq.
Onajonim, bunday qilma, Bunday qilma, Onajon! 
(A. Oripov)
gapidagi undalmaga qo'shilgan 
-jon
va egalik qo'shimchasi 
-im
ning qanday vazifa bajarayotganini ayting.
Undalmalar tinglovchining diqqatini kuchliroqjalb etish, emotsionallik- 
ni ta ’minlash, hayron qolish m a’nosini ifodalash uchun ko‘pincha 
ey,
520

---

hoy, voy
kabi undovlar bilan birgalikda keladi. Bunday undovlar ko‘pincha 
undalma oldidan qo‘llaniladi. Masalan, 
Hoy о 'rtoqjon, quloq soling so ‘zimga.
Ba’zan undalm adan so‘ng 
ey
, 
ho, ov,
-u (-yu) kabi undovlar ham 
ishlatiladi: 
Karimjon -u
(ov, ey, ho), 
buyoqqa keling.
Bu vaqtda undalma 
orqali ifodalangan shaxs yoki predmet so‘zlovchidan uzoq masofada ekanligi 
ifodalanadi.