‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

517

---

f
juda muhim. Undalmalar nutq jarayoniga undalgan, diqqati jalb
qdingan shaxs-predmetlar bo ‘Igani uchun bosh kelishikda turadi. Bu
jihatdan и egaga о ‘xshaydi, lekin undash ohangi bilan talaffuz qilinishi
va kesim bilan moslashmasligi bilan egadan farq qiladi.
Solishtiring: 
Ahmad keldi. — Ahmad
ega. Kesim bilan grammatik 
boglangan.
Ahmad, keldi. Ahmad
— undalma. Kimningdir kelganligi Ahmadga 
aytilyapti, kesim bilan grammatik bog'lanmaydi. Undash ohangi bilan 
talaffuz qilinadi.
•
Juda muhim. Undalmalar gapning boshqa bo 'laklari bilan gram
- 
J
matik aloqaga kirishmaganligi uchun yozuvda doimo boshqa gap
bo ‘laklaridan vergul bilan ajratiladi. Gap boshida kelib, kuchli undash
ohangi bilan aytilsa, undalmadan so ‘ng undov belgisi qo ‘yilishi ham
mumkin. Masalan: Odamlar! Eshitmadim demanglar.
0 ‘ylang: 
Undalmalarning o ‘rni erkin bo'ladi, degan fikrni izohlab 
bering.
Tayanch tushunchalar: 
grammatik aloqaga kirishmaslik, subyektiv 
munosabat, undash ohangi.
Berilgan maqolning m a’nosini izohlang, undalmani toping hamda 
uni gapning uchta joyida keltiring.
O'qish bilmasang, uqib ol, qizim;
Qulog‘ingga taqib ol, qizim.
137-mashq. Gaplardagi undalmalarni aniqlang, o ‘rnini va tinish bel-
gilarini izohlang, qanday uslubiy vazifa bajarilayotganini tushuntirib bering.
1. Ey inson, odam degani qo‘yini qassobga bersa ham, so‘ygunicha 
poylab turadi. 2. Uzr, o ‘rtoq prokuror, tanimaganni siylamas, degan maqol 
bor-ku. 3. H am dam aka, anchadan beri birovni chaqa olmay zada bo‘lib 
turgan ekansiz-a? — dedi Zohid jilmayishga harakat qilib. 4. Kel, o ‘zbek 
qardoshim, kel, mening aziz qo‘nog'im bo ‘l, qalbing huzurli o ‘lsun, dedi 
u o ‘rnidan turib. 5. Bo'tam , yana bir Hadisi sharif borki, unda qabristonni 
ziyorat qilishga da’vat etiladi. 
6
. Jalil, og‘ayni, otamga o ‘z qo‘ling bilan bir 
palov damlab bergin. 7. Asad, shu paytgacha emaklasak ham birga 
emakladik, yugursak ham birga yugurdik, tursak — birga turdik. 
8
. Salom 
qardoshim, Xongireydan senga ulug‘ salomlar, dedi Mamatbey u bilan 
ko‘risha turib. 9. Sen bola, menga aql o ‘rgatma — bor, jo ‘na, turqingni 
ko‘rmay. M ahmudga borib ayt. 10. Yoshulli, sizlar adolat qilasizlar, deb 
eshitgan edik. 
(T. Malik)