‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

144-mashq. Undalmalar ishtirok etgan gaplarga misollar keltiring.
Ularning nima maqsadda ishlatilganligini ayting.
522

---

145-mashq. 0 ‘qing. Undalmali gaplarni ajratib ko‘rsating. Undalma
bilan boshqa boMaklar o‘rtasida qanday tinish belgisi qo‘yganingizni va
buning sababini tushuntiring.
Ey, mening buyuk va ozurda yurtim, qudratli va jafokash Vatanim.
Sen o ‘z zanjirlaring ichida eng uqubatlisi, eng og‘riqlisi bo‘Igan tobelik 
va mutelik zanjiridan xalos bo‘lding. Ozodlik kuning asr desa asr, mingyillik 
desa mingyillik ichida eng buyuk kundir. U sening yangi tarixing, mening 
yangi um rim boshlangan kun. M ilodiy va hijriy yil hisobi yonida 
qalbimning o ‘z yil hisobi bor. Yangi yilning — milodiy ikki ming birinchi, 
hijriy bir ming to ‘rt yuz-u yigirma birinchi, ozodiy — o ‘ninchi yil bo‘ladi.
Ey, m ening suyukli 0 ‘zbekistonim . Z am o n la r kelarki, botiniy 
zanjirlaring ham yechilar. Kelajak haqiqiy hur dunyo ichida, sen ham 
chinakam ozod m am lakat b o ‘larsan. Z a m o n la r kelarki, insoniyat 
mojarolarini, qon to ‘kishlarni unutar, olamda m ehr-u saxovat, poklik va 
ezgulik g‘olib bo'lar.
Bizning bu g‘urbat to‘la asrda matonat bilan yashagan avlodning uyg‘oq 
ruhi ul zamon aytar: «
0
‘lmagan qul shunday kunga ham yetib keldi-ya!»
Shu umidbaxsh tuyg‘u bilan bugun: «Assalom, kelajak», deya hayqirgim 
keldi.
(
E. Vohidov)
24-DARS. 
KIRISH SO ‘ZLAR VA ULARNING
USLUBIY XUSUSIYATLARI
Darsning maqsadi: о ‘quvchilar ongida kirish so ‘zlardan о ‘rinli foydalana
olish ко ‘nikmasini shakllantirish.
R E J A:
1. Kirishlar haqida.
2. Kirishlar hamda modal so'zlar munosabati.
3. Kirishlarning m a’no munosabatiga ko‘ra turlari.
/
1-topshiriq. Ehtimol, albatta, shubhasiz
so‘zlari ishtirokida gap
*
tuzing. Bu so‘zIarning qanday m a’no ifodalayotganini ayting.
2-topshiriq.
Biror voqea-hodisaning bajarilishiga gum on bilan 
qarayapsiz. Ana shu gumon m a’nosini qanday yo‘l bilan ifodalaysiz?
Gap orqali m a’lum axborot ifodalanishi bilan birga, so‘zlovchining 
shu axborotga munosabati ham ifodalanadi. So'zlovchining munosabati 
gapning kesim shakli (mayl shakli, bog‘lamalar va nol shakli) orqali hamda 
maxsus m odal so'zlar yordamida ifodalanadi. Masalan, 
albatta, shaksiz,
shubhasiz, darhaqiqat, to ‘g ‘ri, ehtimol, balki, chamasi, taxminan
va 
boshqalar.
523

---

So'zlovchi gap orqali bayon qilayotgan axborotga qanday munosabatda 
ekanligiga qarab, yuqoridagi modal so‘zlardan muvoflg'ini qo‘Ilaydi: tasdiq 
munosabatini ifodalamoqchi bo‘lsa, 
darhaqiqat, haqiqatan ham, to'g'ri
so‘zlaridan; ishonch munosabatini bildirmoqchi bo'lsa, 
albatta, shubhasiz,
shaksiz
kabi so‘zlardan; gumon m a’nosini ifodalamoqchi bo‘lsa, 
ehtimol,
balki
so‘zlaridan; chama-taxmin m a’nosini ifodalamoqchi bo‘lsa, 
chamasi,
chamamda, taxminan
so‘zlaridan foydalanadi.
Hrm 
Eslab qoling. 
So ‘zlovchining о ‘zi bayon etayotgan fikriga ishonch,
gumon, achinish kabi munosabatlarini ifodalovchi sintaksis birliklarga
kirishlar deyiladi. Kirishlar so ‘z va birikma holatida bo ‘ladi.
Kirishlar gapning boshqa bo'laklari bilan grammatik aloqaga kirish- 
maydi. Shuning uchun u boshqa gap bo'laklaridan farq qiluvchi alohida 
ohang bilan talaffuz qilinadi va yozuvda vergul bilan ajratiladi.
So'zlovchining o'zi ifodalagan fikrga munosabat turlari va har qaysi 
m a’no munosabatini ifodalaydigan kirish so'zlarni jadvalda ko'ring.