‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Savol va topshiriqlar
1. Grammatika deganda nimani tushunasiz va u qanday qismlarni o ‘z 
ichiga oladi?
2. Morfologiya nimalar haqida bahs yuritadi?
3. Morfologiyaning leksikologiya bilan aloqasi haqida gapiring.
4. Morfologiyaning sintaksis bilan aloqasini ayting.
280

---

219-mashq. Biz, obod, va, ozod, 0 ‘zbekiston, yasha
so‘zlari ishtirokida 
gap tuzing. Gap ichidagi so'zlarning bir-biri bilan bog'lanish holatlariga 
diqqat qiling. Gapda ishtirok etayotgan so'zlarning leksik hamda grammatik 
m a’nolarini aniqlang.
220-m ashq.
Hikoyatni o ‘qing. Ajratib ko'rsatilgan so‘zlarga diqqat 
qiling. M azkur so'zlarning leksik va grammatik m a’nolari haqida fikr 
yuriting.
Ishini yaxshi bajargan odam ipak qurti kabidir. Bir kuni o'rgim chak 
ipak qurtiga bunday dedi:
— Birodarim ipak qurt, ozgina pilla o ‘rash uchun necha kun tinmaysan. 
M en bo ‘lsam, bir devorni bir necha soatda o ‘rab tashlayman.
Ipak qurti unga:
— To‘g‘ri, o ‘rgimchak qardosh, sen qisqa vaqtda ishni bitira olasan, 
ammo qilgan ishingning birovga foydasi tegmaydi. Vaqting zoye ketadi, vaqt 
qadrini bilasanmi o'zi? M en sekin, shoshilmay ishlayman, ammo tolamdan 
ajib, go‘zal, betimsol matolar to ‘qiladi. Buni sen tasawur qila olmaysan. 
Ipagim ajoyib ishlarga qodir. Insonlar mening mahsulimdan ko‘p foyda 
ko‘radilar. Oz ish qilaman, ammo ishimni puxta, toza qilaman. 0 ‘z san’atimni 
yaxshi ishlata bilaman. Ishimni shunday puxta qilganimdan baxtiyorman. Ishini 
yaxshi bajargan, san’atini yaxshi qo‘llaganlami Olloh sevadi. Payg‘ambarimiz 
sevadi. Insonlar ham juda sevadilar, duo qiladilar. Mana shuning uchun men 
ju d a b axtiyorm an va sa o d atm an d m an . Ishim ni, vazifam ni yaxshi 
bajaraveraman. Vaqtni bekor o‘tkazmayman, — deb javob berdi.
2 2 1-m a sh q.
M atn n i o ‘qing. O nani ulug‘lovchi m aqol, m atal, 
hikmatlarni eslang. Eng m a’qullarini daftaringizga ko‘chiring. Ulardagi 
so‘zlarning bir-biriga bog‘lanish holatlariga e’tibor bering. Bu so'zlarning 
yana qanday grammatik shakllarga ega bo‘la olishi mumkinligini o‘ylab ko‘ring.
Dunyoning zahiriy va botiniy ko‘rkiga ko‘rk qo‘shib turgan eng oliy 
tuyg‘u bor. Bu o‘sha har kuni har bir qalb yangilab turuvchi muhabbatdir.
Bu tuyg‘u, avvalo, ota-onaga bo'lgan mehrdan boshlanadi.
A zal-azaldan otalarim iz o ‘tirgan uyning tom iga chiqish gunoh 
hisoblangan. «Agar sen kaftingda ch o ‘g‘ni changallab 20 yillik yo‘lni 
bosib o ‘tsang ham, onangning bir kechalik uyqusini buzib, alia aytgan 
va bergan oq sutini oqlay olmaysan», deyishadi ota-bobolarim iz. Onalar 
bu dunyoni tark etganda ham onaligacha qolishlari bor gap. Sababi, bir 
yigit go‘zal bir qizga oshiq bo ‘libdi. U qiz esayigitga: «M uhabbating chin 
bo'lsa, onangning yuragini olib kel», debdi. Yigit ishq uchun o ‘zi oq sut 
berib o'stirgan onasining yuragini olib ketayotib yiqilib tushibdi. Shunda 
ona yuragi tilga kiribdi:
— «Jonim , bolam , yom on yiqilm adingni, u yer, bu yering lat 
yemadimi?»
281

---

Ha, do ‘stlar, ona mehrining sehri shu qadar yuksakki, hatto, u 
olamdan ko‘z yumsa ham o ‘z farzandiga yomonlikni ravo ko'rmaydi, 
unga baxt tilaydi.
Biz ham doimo onani qadrlaylik.
222-mashq.
«Yoshlar — Vatanning qanotlari», «Kompyuter xona- 
sida», «Qo'shma korxonalar hayotidan» kabi mavzularning birida matn 
yarating. Matndagi so'zlarning grammatik shakllariga diqqat qiling.