‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

278

---

2 1 -D A R S .
M O R F O L O G IY A VA U N IN G
0 ‘R G A N IS H O B Y E K T I. 
S O ‘Z T U R K U M L A R I
2 1 .1 . M O R F O L O G IY A VA U N IN G 0 ‘R G A N IS H O B Y EK TI
D arsning maqsadi: gram m atikaning morfologiya qismi va uning 
o'rganish obyekti haqida talabalarda bilim ham da ko‘nikma hosil qilish.
R e j a :
* Grammatika va uning qismlari.
* M orfologiya va uning o ‘rganish obyekti: so ‘z 
shakllari.
* Morfologiyaning leksikologiya bilan aloqasi.
* Morfologiyaning sintaksis bilan aloqasi.
------
1-topshiriq. 
Kitobni, kitobga, kitobim, kitoblar
so‘zlarining
f
hammasida takrorlanayotgan umumiy qism va unga qo‘shilayotgan 
——
o ‘zgaruvchi qismni toping. K o‘makchi m orfem a (o‘zgaruvchi 
qism ) va y e ta k c h i m o rfem a (u m u m iy qism ) m a ’n o la rin i 
tushuntiring.
2-topshiriq. 
Kitob
so'zin in g uch shaxsga m unosabatini 
k o ‘rsating. M asalan, I kitobim. II ... , I I I ...
Shaxsga munosabatni ifodalayotgan qismlarni ayting.
Siz kitobning I bo‘limida leksikologiya yuzasidan izchil m a’lumot 
oldingiz. Leksikologiyaning o ‘rganish obyekti leksik so‘z (leksema) va 
uning m a’nolari ekanligini bildingiz.
Grammatika (grek. grammatika «harf o ‘qish va yozish san’ati», «harf») 
atam asi tilning m orfologik va sintaktik qurilishi va bu qurilishni 
o ‘rganadigan tilshunoslikning bo‘limi m a’nolarida qo‘llaniladi. Demak, 
grammatika tilshunoslikning morfologiya va sintaksis bo'limlarini o‘z ichiga 
oladi.
■ 
M orfologiya (yunon. 
morhfos
«shakl», 
logos
« ta ’limot»
•
so‘zlaridan olingan bo‘lib) so‘z shakllari haqidagi t a ’limotdir.
Tilshunoslikning leksikologiya bo‘limi ham, morfologiya boiim i ham 
so‘z haqida bahs yuritadi, lekin bu ikki bo‘lim so‘zning qaysi tomoniga
279

---

e’tibor qaratishi bilan bir-biridan farq qiladi. Leksikologiya leksik so‘z 
(leksema)lami, ularning atash m a’nolarini o‘rgansa, morfologiya so'zning 
gram m atik m a’nolari va bu m a’nolarni ifodalovchi shakllarni, ya’ni 
so‘zning morfologik shakllarini o ‘rganadi. Masalan,