‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

38-mashq. «Qutadg‘u bilig»dan olingan tuyuqni yodlang. Uning til
xususiyatlarini aniqlang.
Qayu erda bo'lsa uqush birla o ‘g,
Ani er atag'il, necha o ‘gsa o ‘g.
Uqush, o ‘g, bilig kimda bo'lsa tugal,
Yavuz ersa kas te, kichik ersa — o ‘g.
Qaysi odamda zehn va aql bo ‘Isa,
Uni er atab, qancha bo ‘lsa-da maqta.
Kishida aql, zehn, bilim mukammal bo ‘Isa,
Yomon bo'lsa ham odam, kichik bo'lsa ham ulug', katta de.
39-mashq. «Hibat ul-haqoyiq»dan olingan parchalarga diqqat qiling.
Ularning hozirgi o'zbek adabiy tilidan farqli jihatlarini aniqlashga urinib
ko‘ring.
Aya do'st, biliklik yizin izlagil,
Qali so'zlasang so'z, bilib so'zlagil.
(Ey do'st,bilimli kishi izidan yur,
Agar so 'zlasang, о “
у lab so 'zlagin.)
Tiling bekta tutgil, tishing sinmasun,
Qali chiqsa bekta, tishingni siyur.
(Tilingni tiy, tishing sinmasin,
Agar tiymasang, и tishingni sindiradi.)
K o'ni bo'l, ko'ni qil, atin ko'ni,
K o'ni teyu bilsin xaloyiq seni.
(To'g'ri b o ‘I, to ‘g ‘ri ish qil, to ‘g ‘ri deb atal,
Odamlar seni to'g'ri deb bilsin.)
40-mashq. Eski turkiy til davriga oid ushbu so'zlarni yodlab olishga
harakat qiling.
Ko'kramak — n a’ra tortm oq 
Sandilach — sa’va 
Qirg'ilach — qaldirg'och 
Sandug'ach — bulbul 
Elig — hukm dor 
Bo'gu — dono 
A1 — qizil
K o'ni — to'g 'ri, rost, haqqoniy
30

---

41-mashq.
Uyga vazifa. Matnni o‘qing. Unda qadim turk xalqiga xos
bo‘lgan qanday sifatlar haqida gap ketyapti. Shu haqda suhbat uyushtiring.
MATE JASORATI
Turk xalqining zaiflashib qolganidan foydalangan dushm an elchi 
jo ‘natib turk xoqoni M atedan uning eng yaxshi ko'rgan otini, so‘ngra 
kanizagini so‘rattirdi.
Mate kengash chaqirdi. Barcha beklar, lashkarboshilar: «Ot yigitning 
qanoti, kanizak esa or-nom usi, berma!» deganiga qaramasdan, xoqon el 
osoyishtaligini o ‘ylab ularni berib yubordi.
Bu bilan kifoyalanm agan dushm an ikkala m am lakat o ‘rtasidagi 
tashlandiq yerni so ‘rab elchi yubordi. M ate yana kengash chaqirdi. 
Kengash qatnashchilari: «Berib yubor, baribir, foydalanmayapmiz-ku» 
deganlarida, Mate: «Yo‘q! Bu gal ona yurt, ona tuproq sha’ni haqida gap 
ketaypti. Undan bir qarichini ham dushmanga berib qo'ymaymiz!» deb 
xalqini jangga boshladi va haddidan oshib ketgan yovni tor-m or keltirdi.
( Qadimgi hikoyatlardan)
9
Savol va topshiriqlar
1. Qadimgi turkiy til qaysi davrlarni o ‘z ichiga oladi?
2. Enasoy va Urxun daryolari qayerda joylashgan?
3. M azkur yozuvlar haqidagi m a’lum otlarni kimlar e’lon qilgan?
4. U rxun-enasoy yozuvlarida bitilgan bitiktoshlarda nimalar haqida 
hikoya qilinadi?
5. V.V. Radlov va V. Tomsenlarning urxun-enasoy yozuvlari borasidagi 
xizmatlari nimada?
6. Eski turkiy til haqida so‘zlab bering.
7-DARS.