‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

187-mashq.
Quyidagi noto‘g‘ri yozilgan so'zlarning «Imlo lug‘ati»dan 
yozilishini aniqlang ham da daftaringizga ko ‘chirib oling.
257

---

afg‘on
avf
b a tta r
baynalminal
gram
istehzo
t a ’m agir
ta ’qiqlamoq
xayol
xohlamoq
17.2. ETIMOLOGIK LUG‘AT VA UNDAN
FOYDALANISH
Tildagi har bir so‘z o ‘zining kelib chiqish tarixiga, etimologiyasiga 
ega. Masalan, 
ichkari
so‘zi 
ich
o ‘zagida tom on m a’nosini beruvchi 
-gari
qo‘shimchasidan iborat.
■ 
Tildagi so‘zlarning kelib chiqish tarixini o ‘z ichiga olgan 
.
lug‘atlar etimologik lug‘atlar sanaladi.
Prof. Sh. Rahmatullayevning ko‘p yillik samarali m ehnatlari tufayli 
o ‘zbek tilida ham dastlabki etimologik lug‘at paydo b o id i.
188-mashq.
Quyidagi lug‘at m atnni o ‘qing.
I z o h l i l u g ‘ a t d a n n a m u n a :
TOVUQ 1. G o ‘shti, pati va tuxumi uchun boqiladigan urg‘ochi uy 
parrandasi. Sertuxum tovuq. Kurk tovuq. Tovuq katagi. 
Tovuqning tushiga
don kiradi.
(Maqol) 
Bir tovuqqa ham suv kerak, ham don kerak.
Tirikchilik 
uchun kishiga ham m a narsa kerak, degan m a’nodagi maqol. 
Ola tovuq
somon sochar, o ‘z aybini o ‘zi ochar.
0 ‘zining yoki yaqinlarining aybini 
gapirib yuradigan odam haqida aytiladigan maqol.
Dumi yulingan tovuqday q. dum 1. Oyog'i kuygan tovuqday q. oyoq. 
Shu parrandaning go‘shti (ovqat, masalliq sifatida). Qovurilgan tovuq. 
Tovuqni yesang, bir yeysan, tuxum ini yesang, ming yeysan. 
(M aqol)
4. Ba’zi qushlam ing modasi, makiyon. Qirg‘ovulning tovug‘i.
5. M uchal yil hisobida o ‘ninchi yil nomi. U ning yili tovuq.
Tovuq yili m uchal yil hisobida o'ninchi yil (q. muchal).
258

---

Ensiklopedik lug‘atdan namuna:
TOVUQ. Uy tovuqlari — tovuqsimonlar turkumiga mansub parranda. 
Y ow oyi bankiv tovug'idan tarqalgan. Parrandalarning eng ko‘p sonli 
turi. U ndan tuxum , g o ‘sht, par va pat olinadi, axlatidan o ‘g ‘it sifatida 
foydalaniladi. Beriladigan mahsulotiga qarab, T.lar serpusht, hammabop 
(tuxum -go‘sht uchun boqiladigan) va go'shtdor zotlarga b o‘linadi. Bular 
tashqi ko'rinishi va tuzilish xususiyatlari bilan bir-biridan farqlanadi. 
Serpusht T .lar kichkina, tez voyaga yetadi, ham m aboplari yirikroq, 
yaxshi rivojlangan bo'ladi. X o‘rozlarning oyoqlari pastki qismida pixi, 
boshida toji bo‘ladi. Serpusht T.lar toji bargsimon, tum shug‘i saJ pastga 
qaragan. Tumshug‘i va pixining rangi deyarli ham m a zotlarda bir xil: sariq, 
och pushti, qora va hokazo. Pati turli rangda.
Serpusht T.lar 1,8—2,2 kg, xo‘rozlari 2,7—3,0 kg; hammaboplari 
2,5—4,0 kg, g o ‘shtdorlari 3,0—4,5 kg, tuxum dan chiqqan j o ‘jalari 
30—35 g, 70—80 kunlik ham m abop zot j o ‘ja la ri serpu shtlarid an 
20—30 
%
og‘ir.
Serpusht zotlar yiliga 220—250, ayrimlari 365 tagacha tuxum qiladi.
Z otdor T.lar seleksiya yo‘li bilan ko ‘paytirilganda serpusht b o ‘ladi. 
T. 5—6 oylikdan tuxumga kiradi, dastlabki tuxumi 40—50 g, 1 yoshga 
yaqinlashgach 55—65 gramm. Ham m abop zotlar tuxum i mayda. T. 
tullaganda tuxum qilmaydi, tullash 2—3 hafta, ba’zilarida 
2 oy va undan 
ortiq davom etadi.
T. 10 yilgacha tuxum qilishi mumkin. Sanoat maqsadida tuxum 
yetishtiradigan xo‘jaliklarda T.lar tuxumga kirgandan keyin faqat bir yil 
saqlash iqtisodiy foyda keltiradi, chunki tuxumi T.ning yoshiga qarab, 
yiliga 10—15 % kamayadi, naslchilik xo‘jaliklarida faqat sermahsul T.lar 
2-, 3- yilga qoldiriladi. N asldor T.larning 50—60 % yoshiga yetmagan, 
30—35 % ikki yoshli va 10 % uch yoshli bo'ladi. X o'rozlar 2—3 yil 
saqlanadi, 8—12 tovuqqa 1 ta xo‘roz to ‘g‘ri keladi. Jo ‘jalar inkubatorda 
o ch ila d i. E m b rio n a l riv o jlan ish davri o ‘rta h iso b d a 21 kun. T. 
parrandaxonalarda don, sabzavot, m ineral oziqlar, vitam in va b. bilan 
boqiladi.