‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Topshiriqlar
1. «Tovuq»ning ikki xil lug‘atda qanday izohlanganini tushuntiring.
2. Ensiklopedik lug‘at bilan izohli lug'atning farqini ayting.
3. «G ubning ensiklopedik va izohli lug‘atlarda qanday izohlanishini 
yozib ko'rsating.
189-mashq.
Q uyidagi lug‘at m atnni o ‘qing.
259

---

190-mashq.
Quyidagi savollarga javob bering.
1. Lug'at nima?
2. Lug'atlar qanday guruhlanadi va turlarga bo‘linadi?
3. Siz qanday lug‘atlarni bilasiz?
4. Istalgan lug‘at to ‘g‘risida quyidagi reja asosida referat yozing:
I. Lug‘at kim tom onidan va qachon tuzilgan?
II. Lug‘at nomi kimlarga m o‘ljallangan?
III. Lug'atda izohlangan so‘zlarning soni.
IV. Lug‘atda so'zlarning joylashtirilishi.
V. Lug‘at maqolchasining mazmuniy mundarijasi.
VI. M a’noni izohlashning qanday usullaridan foydalanilgan?
191-m ashq.
« 0 ‘zbek tili faol so‘zlarining izohli lug‘ati» (Toshkent, 
«Sharq» nashriyot-m atbaa konserni Bosh tahririyati, 2001)dan sammit, 
tadbirkor, ferm er, kollej, litsey kabi so ‘zlarni topib, daftaringizga 
ko‘chiring va ularning qanday izohlanganligiga diqqat qiling.
Tayanch tushunchalar
lug‘atshunoslik, leksikografiya, ensiklopedik (qom usiy) lug‘at, 
filologik (lingvistik) lug‘at, izohli lug'at, tarjima lug‘at, imlo lug'ati, 
etimologik lug‘at.
260

---

18-DARS.
USLUBIYAT
18.1. U SLU B IY A T YA N U T Q U SL U B L A R I T A S N IF I
Darsning maqsadi: o ‘quvchilarda nutq uslublari va ularning turlari 
haqida bilim va ko‘nikm alar hosil qilish, ularni o ‘z nutqlarida so‘zlardan 
o'rinli foydalanishga o ‘rgatish.
R e j a: 
* N utq uslublari va ularning turlari.
* Og‘zaki so‘zlashuv uslubi.
* Badiiy uslub.
* Rasmiy uslub.
* Ilmiy uslub.
* Publitsistik uslub.
Radio, televideniye orqali taralayotgan suxandonlar nutqini har 
kuni eshitasiz. G azeta-jurnallarda e’lon qilinayotgan xabarlarni o ‘qiysiz. 
Badiiy asarlarni m utoala qilib, tilim izning badiiy-estetik q u w atidan
bahram and bo‘lasiz. Fizika, m atematika singari fanlarni ham o ‘zbek tilida 
o ‘qiysiz, shu bilan birgalikda ko ‘ch a-k o ‘yda, oilada, m ahallada turli 
yoshdagi kishilar bilan muloqotga kirishasiz.
Agar yuqorida bayon qilingan nutqiy jarayonlarga e’tibor bilan 
qarasangiz, ularning hammasi garchi o ‘zbek tilining bevosita voqealanishi 
bo‘lsa ham, lekin m a’lum jihatlari bilan bir-biridan farqlanishining guvohi 
b o ‘lasiz.
Dem ak, adabiy tilning ijtimoiy hayotning m a’lum sohasi doirasida 
qo'llaniladigan bir necha ko‘rinishlari mavjud. Ana shunday ko ‘rinishlari 
nutq uslublari hisoblanadi.
Adabiy tilning ijtimoiy hayotning m a’lum sohasi doirasida 
|
qo‘llaniladigan ko ‘rinishi nutq uslublari deyiladi.
•
0 ‘zbek tilining nutq uslublarini o ‘rganuvchi tilshunoslik
bo‘limiga esa o ‘zbek tili uslubiyati deyiladi.
0 ‘zbek tilining ichki tuzilishinigina o ‘rganish bizga bu til haqida to ‘la 
axborotni bera olmaydi, chunki til birliklaridan qachon, qayerda, qanday 
vaziyatda foydalana bilish ham katta ahamiyatga ega. Masalan,