‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

29-mashq. Herman Vamberining «Turkiy xalq» asaridan olingan par-
chani o ‘qing. Savollarga javob qaytaring.
«
0 ‘zbek, degan so‘z qaysi m a’noni bildiradi deganda, eng aw alo, 
shuni aytib o ‘tish kerakki, bu so‘z «o‘z» va «bek» so'zlaridan iborat bo'lib,
23

---

shulardan birinchisi «asl», «ajoyib», «tagi mustahkam», «sardor» ma’nolarini 
bildiradi. Demak, bu so'zning m a’nosi asl bekdir.
«
0 ‘zbek» degan nom ancha oldindan m a’lum bo‘lib, «musulmoncha 
tarbiyalangan» degandek tushunilgan, ya’ni u la r ... musulmon Osiyo m ada­
niyatiga yo‘l ochishgan; o ‘troq va asl dehqon; harbiy millat; savdoda og‘ir, 
vazmin, sanoatda m o‘tadil; ochiqko‘ngil, m ard, jiddiy, haqiqiy turkiy 
himmatga ega; sovuqqonlikni odob-axloq namunasi hisoblaydi... 
0 ‘zbek 
o'ylabroq gapirishga moyil, u buni tabiiy deb biladi; sadoqatli va dovyurak; 
to ‘g‘ri gapiradigan, ko‘zga tik qaraydigan erkakni mukammallik namunasi 
deb biladi; davlat himoyasini o ‘z zimmasiga olgan; o ‘zbeklarning oilaviy 
munosabatlarini asl nam una hisoblasa bo'ladi; o ‘rta yoshga borib qolgan 
farzandlar ham o ‘z ota-onalariga juda hurm at-ehtirom da bo‘lishadi; o ‘zi 
30—40 yoshlarga borib qolgan o‘g‘il ham otasining bir qarashidanoq sergak 
tortadi va hech qachon otasi bor paytda birinchi o'tirmaydi; birinchi 
gapirmaydi; turkiy shevada gapiradilar; o'zbeklar xudojo'ylar va bolalardan 
shuni talab qilishadi; mug'ambirlik kamdan kam uchraydi; o'zbeklar yaxshi 
musulmondirlar; ashula va musiqani jon-dildan sevishadi...»
30-mashq. Matnni o ‘qing. Matn o‘zbek tilining qaysi davriga oid?
Uning muallifi kim va qaysi asardan olingan? Matnda qo'llangan so‘z va
qo‘shimchalaming hozirgi holatlarini toping.
Tilga ixtiyorsiz — elga e’tiborsiz. Harzago'ykim ko‘p takallum surgay, 
itdekdurkim, kecha tong otquncha hurgay. Yamon tillik andoqkim, el 
ko'ngliga jarohat yetkurur, o ‘z boshig'a ham ofat yetkurur. N odonning 
muvahhish harzag‘a bo‘g‘zin qirmog'i — eshakning jihatsiz qichqirmog‘i. 
Xushgo'ykim so'zni rifq va muvoso bila aytg'ay, ko'ngulga yuz g'am
keladurg'on bo'lsa, aning so'zidin qaytg'ay. So'zdadur har yaxshiliqni 
imkoni bor, m undin debdurlarki, nafasning joni bor. M asihokim, nafas 
bila o'lukka jon berdi, go'yo bu jihatdin erdi...