‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

210-mashq. Quyidagi matnni o‘qing. Siz ham ikkita-ikkita bo‘lib,
ana shunday suhbat o ‘tkazing. Suhbat mavzusi: aql, ilm, odob, vatan,
mardlik, shijoat haqida bo‘lsin. Ergashtiruvchi bog‘lovchili qo‘shma
gaplardan foydalaning.
ASQAD M U X T O R O 'G IT L A R I
Dedim:
— A yting-chi, ustoz, falakning gardishi bilan qayta dunyoga kelsangiz, 
tag 'in shu u m r y o 'lin i tanlarm idingiz?
Dedilar:
— H a, shu yo'ld an borardim , am m o xatolarim ni takrorlam aslik payida 
bo'iardim .
D edim :
— X atolaringiz k o 'p m i, sirmi?
Dedilar:
— U m rim davom ida kam bilim olganim , k o 'p ro q h u n ar o 'rg an m a- 
ganim , ustuvor zakovatga erishm aganim m ening xatolarim dir.
566

---

D edim :
— Kishi biiimli, hunarli, zakovatli b o ‘lsa, nim alarga erishadi? 
Dedilar:
— O m ad ularga ikki q o ‘lini cho'zgan go‘dakdek talpinadi.
Dedim:
— Siz bunday kishilarga ne m uruw at va saxovatlarni ravo ko'rardingiz? 
Dedilar:
— Ixtiyor m enda b o ‘lsa, m ehrim ni quyoshga q o ‘shib berardim . 
D edim :
— M inbarga k o ‘tari!ayotgan kishiga nim a deyishni istardingiz? 
Dedilar:
— Sen rohib em assan, notiqsan, shuning u chu n yuragingni och!
36-DARS.
HAVOLA B O ‘LAKLI Q O ‘S H M A GAPLAR 
VA U LA R N IN G T A S N IF I
D arsning m aqsadi: 
havola bo ‘lakli go ‘shma gaplar haqida та ’lumot
berish. Nutq jarayonida havola bo ‘lakli qo ‘shma gaplardan о ‘rinlifoydalanish
ко ‘nikmasini shakllantirish:
1. H avola b o ‘lak haqida.
2. H avola b o ‘lakli q o ‘shm a gap qism larini b og ‘lovchi vositalar.
1-topshiriq.
Q uyida berilgan gapdagi n u q ta la r o ‘rniga m os 
keladigan so ‘zlar q o ‘yib gap tuzing. B osh va ergash gapda bir-birini 
taqozo etib turgan so'zlarni belgilang.
1) K i m .................... -sa, u ...........................-di.
2) K i m .................... -sa, u n i .....................-di.
3) K i m k i.............. -sa, u n g a .................. -di.
4) K im .................... -sa, u n i n g .................-di.
2-topshiriq.
Yuqoridagi nuqtalar o'rniga to ‘ldirib tuzgan qo'shm a 
gapingizda qaysi qism bosh gap, qaysi qism ergash gap ekanligini 
aniqlang. Bosh gap tarkibidagi ko‘rsatish olm oshining qanday gap 
b o‘lagi vazifasida kelayotganini belgilang.
3-topshiriq.
Quyida berilgan q o ‘shm a gap qolipi asosida to 'rtta
gap tuzing. Q o 'sh m a gapning ikkinchi qismi (bosh gap) tarkibidagi 
k o ‘rsatish olm oshini turli kelishik shakllarida keltiring va ularning 
qaysi gap bo'lagi vazifasida ekanligini aniqlang.
(N. Rahmat
)
R E J A :
K im
-sa, ko‘rsatish olm oshi 
2 
-di
1
567

---

4-topshiriq.
Q uyida berilgan q o 'sh m a gap qolipi asosida to ‘rtta 
q o ‘shm a gap tuzing. Q o ‘shm a gapning birinchi qismi (bosh gap) 
tarkibidagi 
shu 
olmoshining qanday gap bo‘lagi vazifasida kelayotganini 
aniqlang va ergash gapni olm osh o'rnig a q o ‘yib, q o ‘shm a gapni 
sodda gapga aylantiring.