‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

HAVOLA BO ‘LAKLI QO‘SHM A GAPLAR
BILAN SODDA GAPLAR SINONIMIYASI
D arsn in g m aqsadi: 
havola bo'lakli qo'shma gaplarni sodda gapga
aylantirishni o'rgatish, bir axborotni ikki xil gap orqali ifodalash mum-
kinligi haqida та ’lumot berish.
R E JA :
1. Havola bo‘lakli qo'shma gaplarni sodda gapga aylantirish usullari.
2. Havola bo'lakli qo'shma gap bilan sodda gap o'rtasidagi mazmuniy
farqlanish.
569

---

/
1-topshiriq.
Daftaringiz varag'ining o'rtasidan chiziq tortib, ikkiga 
b o ‘ling. C hap tom onidagi havola bo ‘lakli q o ‘shm a gaplarni o ‘ng 
tom onga sodda gaplarga aylantirib yozing. Q o 'sh m a gapni sodda 
gapga aylantirish uchun qanday o ‘zgarishlar qilganingizni ayting.
1. Shuni unutm angki, 
vatanning istiqboli 
sizning qo'lingizda.
2. Shunday kunlar keladiki, 
yurtim iz dunyoning eng rivoj- 
langan g o ‘shasiga aylanadi.
3. Kimki birovga choh qazisa, 
o 'shaning o ‘zi yiqiladi.
4. Kim m eh n at qilsa, 
o ‘sha rohat ko‘radi.
2-topshiriq.
Quyida berilgan qo'shm a gap qoliplari asosida to ‘rtta 
q o ‘shm a gap tuzing. Q o ‘shm a gaplarni sodda gaplarga aylantiring. 
Q o ‘shm a gap bilan sodda gap o ‘rtasida qanday m azm uniy farq 
borligini ayting.
•
Ju d a muhim. 
Havola bo ‘lakli qo ‘shma gaplarni doimo sodda gap-
f 
ga aylantirish mumkin, chunki qo ‘shma gapning ergash gap qismi bosh
gap tarkibidagi ко ‘rsatish olmoshining umumiy mavhum та ’nosini konkret-
lashtirish, izohlash vazifasini bajaradi. Shuning uchun ergash gapni
bosh gap tarkibidagi ко ‘rsatish olmoshi о ‘rniga qo ‘yish mumkin bo ‘ladi.
Natijada, ergash gap bosh gap tarkibidagi ко ‘rsatish olmoshi bajargan
gap bo ‘lagi vazifasini bajaradi. Qo ‘shma gap esa sodda gapga aylanadi.
M asalan, 
Kim mehnatdan qochmasa, unga tole kulib boqadi.
________
Mehnatdan qochmaganga tole kulib boqadi; Shunga aminmanki, ertamiz
bugungidan porloqroq bo ‘l a d i .
______
Ertamiz bugungidan porloqroq
bo ‘lishiga aminman.
ф 
Ju d a muhim. 
Ко ‘rinadiki, bir axborotni ikki xil gap— sodda va
ф
qo ‘shma gap orqali ifodalash mumkin bo ‘ladi.
G a rc h i g apning bu ikki tu ri bir xil m a z m u n ifod alash jih a td a n
um um iylikni tashkil etsa ham , lekin u lar m a ’n o n i t a ’kidlash, uslubiy 
xoslanish jih atid a n farq qiladi. H avola b o ‘lakli q o ‘shm a gaplar k o 'p ro q
kitobiy uslubga xos va sodda gaplardagiga nisbatan m a ’n o ta ’kidlangan 
b o ‘Isa, sodda gaplar uslubiy betaraflik xususiyatiga ega b o ‘ladi.
Ki 
rsatish olm oshi