‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

yugurib
keldi, g'ir-
g ‘ir esdi.
2.
0 ‘rin holi
Kesimdan
anglashilgan
harakal-
holatning
bajarilish
о ‘m ini
bildiradi.
qayerda ?
qayerdan ?
qayerga ?
0 ‘rin
oti+ da,
+dan
0 ‘rin
ravishi
+ga sari,
tomon,
+ga
qarab
Bozordan
oldim.
Bog 'ga
chiqdim.
Dala tomon
keldi.
Dalaga
qarab keldi.
3.
Payt holi
Fe ’I kesimdan
anglashilgan
harakal-
holatning
bajarilish
paylini
bildiradi.
qachon?
qachon-
ga ch a ?
qachondan?
qachon?
qachondan
buyon?
Payt oti
+da
+dan
Payt
ravishi
+gacha,
+guncha
Tongda,
ayozda,
hozirdan
tayyorlan.
Hozirgacha
о ‘tiribdi.
Charchagun-
cha ishla.
4.
Sabab holi
Fe ’/ kesimdan
anglashilgan
harakat-
holatning
bajarilish yo k i
bajarilmaslik
sababini
bildiradi.
nimaga?
nima uchun?
nima sabab?
-ligi
(sababli,
uchun,
tufayli)
-ligidan,
-ib
Yaxshi
о ‘qiganligi-
dan
instiluiga
kirdi.
5.
Maqsad
holi
Fe
 ’/ kesimdan
anglashilgan
harakat-
holatning
bajarilish
maqsadini
bildiradi.
nima
m aqsadda ?
nima uchun?
-gani,
-sin deb,
~(i)sh
m aqsadi­
da;
uchun
0 ‘qigani
ketdi.
0 ‘qish
maqsadida
ketdi.
Ayrim paytlarda hoi kesim vazifasida kelmagan fe’llarga ham bog'lanishi 
mumkin. Hoi bog'lanib kelgan fe’lning kesim vazifasida kelishi yoki 
kelmasligiga ko‘ra hollar xuddi to ‘ldiruvchilar kabi mustaqil va nomustaqil 
hollarga bo'linadi.
486

---

DgO 
Esda saqlang. T o ‘g ‘ridan to ‘g ‘ri kesim vazifasidagi f e ’lga tobe
^
bog'lanib kelgan hollarga mustaqil hollar deyiladi.
M asalan, 
Dalalarda boshlanadi ish.
(
H.Olimjon
) Bu gapda qayerda 
so‘rog‘iga javob bo‘luvchi 
dalalarda
o ‘rin holi nima qiladi? nima bo ‘ladi? 
so‘roqlariga javob bo‘luvchi fe’l kesimiga tobe bog'lanib kelyapti. Shuning 
uchun bu hoi mustaqil holdir.
Щ 
Esda saqlang. Kesim vazifasida kelmagan fe ’llarga tobe bog ‘langan
В
hollar nomustaqil hoi hisoblanadi.
M asalan, 
Daladan charchab kelgan yigit tezda uxlab qoldi.
Bu gapda 
qayerdan? so‘rog‘iga javob bo‘lib hoi vazifasida kelayotgan 
daladan
bo‘lagi 
kesimga emas, balki aniqlovchi vazifasidagi 
charchab kelgan
bo‘lagiga tobe 
bog‘lanib kelyapti. Shuning uchun bu hoi 
nomustaqil hoi 
hisoblanadi.
H ollar o ‘zi bog‘lanib kelgan hokim bo‘lakning qanday belgisini 
bildirishiga ko‘ra quyidagi turlarga bo‘linadi: 
1
) ravish holi; 
2
) o ‘rin holi;
3) payt holi; 4) sabab holi; 5) maqsad holi.
Holning m a’no turlari, ularning shakllari va ichki m a’nolarini 1-jad- 
valda ko‘ring.
0 ‘ylang: 
Hollar fe’l kesimning qanday belgilarini bildiradi?
Tayanch tushunchalar: 
fe’i kesim, o ‘rin holi, payt holi, ravish holi, 
ravishdosh, sabab holi, maqsad holi.
Quyidagi maqolning m azm unini aytib bering ham da hollarni topib, 
uning m a’no turlarini tushuntiring.
Har yerni qilma orzu, har yerda bor tosh-u tarozu.
85-mashq. 0 ‘qing. Hollarni topib, ularni o ‘zi bog‘langan so ‘z bilan
birga birikma tarzida ko‘chiring, qaysi so‘z turkumlari bilan ifoda]anganini
va turini ayting.
1. Xiyobonning chap tom onida kutubxona joylashgan. 2. Xiyobon 
oxirida ayvoni baland bahavo binorn butun hovlining ko‘rki desa bo ‘ladi.
3. Ular qushdan ham yengil uchardilar. 4. Oraga jimlik cho‘kdi, hammaning 
qulog‘i ding bo ‘ldi. Hech qayerdan hech qanday sado eshitilmas, faqat 
Chorsu maydoni tom onda sadaqa so'rab yurgan bir gadoning o ‘tkir ovozi 
elas-elas quloqqa chalinardi. 5. U sal noxushlik seza boshladi. 
6
. Lakshman 
esa darrov tanidi, ularni Chorsu maydonida, bozorda, to ‘y-tom oshalarda 
ko ‘p ko‘rgan. 7. Shunday dedim -u apil-tapil ko‘zimni ochdim! 
8
. M en 
atay indam asdan chiqib ketayotgandim. 9. Axsidan chiqib ketganimning 
beshinchi yili Xo'jandda turganimda yashirincha bolalarimni ко‘rib kelishga 
qaror qildim. 10. Samarqand hokimi maktubni avaylab naycha holiga 
keltirdi-da, bir lahza Chorsu tom onga, uzoqlarga tikildi. 11. Abu Bakr 
Kalaviy pokdom on odam edi. 
(M uhammad Ali)