‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

(-y u ), -d a,
-o q (-yoq ),
ham , hatto
-gin a,
(-k in a ,
-q in a ),
faqat
-d ir
n a ...n a
Yuqorida keltirilgan yuklamalardan 
-ku, na... na
yuklamalari yozma 
nutq uslubi uchun xoslangan bo‘lsa, qolganlari uslubiy betaraf yuklamalar 
sanaladi.
Ham
yuklamasi bog'lovchi vazifasida ham qo‘llaniladi. Bunday vaqtda 
qaysi vazifada (yuklama yoki bog‘lovchi vazifasida) kelayotganligini 
farqlash kerak bo'ladi.
Ikkita o 'z a ro teng m unosabatga kirishgan so'zlarni bog'lab, 
va
bog'lovchisi bilan almashtirish mumkin bo'lsa, 
ham
bog'lovchi vazifasida 
qo'llangan bo'ladi. H am yordamchisi qo'llanilgan jum la tarkibiga 
hatto
yordamchisini ham qo'llash mumkin bo'lsa, ham yordamchisi yuklama 
vazifasida, ya’ni o'z vazifasida qo'llanilgan bo'ladi. Solishtiring: 
Soli ham
Karim keldi. Hatto Karim ham keldi.
Yuklamalardan 
-mi, -gina (kina, qina), -oq (yoq)
o'zi qo'shilayotgan 
so'zga qo'shib yoziladi. Qolganlari o'zi birikib bir so'zni kelayotgan 
so'zdan chiziqcha bilan ajratib yoziladi.
K o'p o'rinda bir yuklamaning o'rnida ikkinchisini almashtirish m um ­
kin bo'ladi. M asalan, 
Faqat (yolg‘iz) sen kelmading.
E s 1 a t m a: 
-gina (-kina, -qina)
shakllari ot, sifat, ravishga qo'shilib, 
m a’noni kuchaytirish, erkalash, ta ’kidlash uchun ishlatiladi. M asalan, 
ukaginam, qizgina
, 
yaxshigina, sekingina, ко ‘pgina, ozgina
va boshqalar.
Savol va topshiriqlar
1. Qanday yordamchi so'zlarga yuklama deyiladi?
2. Yuklamalarning bog'lovchilar bilan o'xshash va farqli tom onlarini 
ayting.
3. Yuklamalarning uslubiy betaraf va uslubiy xoslangan turlarini bayon 
qiling.
359-m ashq.
Quyidagilarni ko'chiring. Gapga so'roq, his-hayajon, 
taajjub, ta ’kid, kuchaytiruv, ayiruv m a’nolarini beruvchi so'z va qo'shim - 
chalarni topib, ularning ostiga chizing.
1. 
O 'shanda Asadbek undan norizo bo'lganida «Ikki kishi o'rniga bitta 
odam o'tirgani durust emasmi?» deb o'zini oqladi. 2. K etm a-ket ravishda
405

---

ming marta, balki undan-da ko‘p hariflarning kuragini yerga tekkizgan 
polvon agar dono b o isa , o ‘ziga bino qo ‘ymaydi, ming birinchi harifni 
ham albatta majaqlayman, deb katta ketmaydi. 3. Agar G ‘ilay tirsagi bilan 
turtib yuborsa, to ‘pponchasi ish berm ay qolishi, hatto B o‘tqaning 
o ‘girilishga ham ulgurmasligi m um kinligini o ‘ylamadi. 4. «Qarg'alar 
sovuqdan qo‘rqmaydi-ya, m en axir yigit b o iib qolgan boisam » o ‘yladi 
Risqitilla va qarg‘aga qarab «hov, hov, ha, ha» deya qo‘llarini yuqoriga 
niqtadi. Unga beparvo qarab turgan qaig‘a Risqitillaning izzat-nafsiga tegdimi, 
u shartta oyoqlarini etikdan chiqarib o ‘rikka chirmashdi-da, pichoq turgan 
shoxga olmaxonday lip etib chiqib oldi. 5. Yig‘i aralash yerga tushmoqchi 
bo‘ldimi, yo qirqayotgan shoxining qanchalik «joni» qolganini sinab 
k o ‘rmoqchi bo‘ldimi joyidan qo‘zg‘alishini biladi — shox qasir-qusur 
qilib pastga ag‘darildi. 
6
. Xudo asragan ekan, pichoq qor ichida naq uning 
yelkasi tushgan joyda yotardi. 7. Jardagi ariqlarda bir paytlar to ‘lib suv 
oqqanini bilasan-a?!