‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

•
hisoblanadi. 
Teng bogiovchilarga 
va, hamda, ammo, lekin, biroq,
yo, yoki, yoxud, yo... yo, goh... goh
singari bogiovchilar kiradi.
O ‘zaro tobe munosabatda boigan gap boiagi va gaplarni bogiash
uchun ishlatiladigan bogiovchilarga ergashtiruvchi bogiovchilar deyiladi.
Bunday bogiovchilarga 
chunki, sababli, tufayli, shuning uchun, shu bois
(sabab, sababli), y a ’ni, -k i
singari so‘zlar kiradi.
Teng bogiovchilar ham, ergashtiruvchi bogiovchilar ham o ‘z ichida 
bir necha m a’no guruhlariga boiinadi. Buni quyidagi jadvalda ko'ring:
398

---

B o g 'lo v ch i
turlari
T /r
B og'lovch i-
larning turlari
V azifasi
B og'lovch ilar
T en g b o g 'lo v -
ch ilar
1
.
Biriktiruv
bog'lovchilari
U y u sh iq b o 'la k v a
b og'lan gan qo'shm a
gap qism larini b o g ‘-
lab, biriktiruv m u n o­
sabatini ifodalaydi.
va, hamda b og'­
lo v ch i vazifasida
kelgan b ilan k o ‘-
m ak ch isi, ham
yuklam asi
2.
Z id lo v b o g ‘-
lovchilari
O 'zaro zid m a ’noli
uyushiq b o'laklarni va
qo'shm a gap q ism la ­
rini b o g'layd i.
a m m o , lek in ,
biroq, lek , vale
3.
A y im v b o g '­
lovchilari
U yu sh iq b o 'la k v a
qo'sh m a gap q ism ­
larini b o g 'la b , ayiruv
va g a lm a -g a llik m u -
nosabatini bildiradi.
y o , y o k i, yoxud,
y o in k i, y o ...y o ,
g o h -g o h , dam .,
dam , b a ’zan ...
b a ’zan
Ergashtiruvchi
b o g 'lo v ch ila r
1
.
A niqlov bog'­
lovchilari
A jratilgan b o 'la k ­
larni ajratilm ish b o ‘-
lakka, ergash gapni
bosh gapga b og'lab
an iq lo v m unosaba­
tini bildiradi.
y a ’ni, -ki (-k im )
2.
Sabab b o g '­
lovchilari
Sabab ergash gapni
b o g 'la b , ular o'rtasi-
dagi sabab-natija m u ­
nosabatini ifodalaydi.
ch u n k i, shuning
u chun, shu sa­
bab (dan), shu
sababli, shu
tufayli
3.
Shart b og'­
lovchilari
Shart, to 'siq siz hoi
ham da ergash gaplar­
ni h o k im b o'lak yoki
bosh gaplarga b o g '­
lab, ular o'rtasidagi
shart va to'siq sizlik
m unosabatini ifod a­
laydi.
agar, basharti,
m ab od o, garchi
4.
Chog'ishtiruv
b og'lovch ilari
G ap b o'laklari va
gaplarni o 'za ro b o g '­
lab, ular o'rtasidagi
bog'lan ish d a q iyos-
lash m a ’nosini ifod a­
laydi.
g o 'y o , g o 'y o k i,
xuddi
Yuqorida keltirilgan bog‘lovchilarning har bir m a’no turiga bir necha 
bog'lovchilar mansub. H ar qaysi guruhga mansub bo'lgan bog‘lovchilar 
bir-biridan uslubiy xoslanishga egaligi bilan farq qiladi.
399

---

Biriktiruvchi bog'lovchi sifatida oddiy so'zlashuv uslubida ko‘proq 
bilan
(minan
) ko‘makchisi ishlatiladi. 
Va, ham, hamda
yordamchilari esa 
yozma nutq uslublari uchun xoslangan.
Zidlov bog‘lovchisi sifatida so‘zlashuv uslubi uchun 
ammo, lekin
bog‘Iovchilarining birikkan holida 
ammo-lekin (ammolek)
shakli ko‘proq 
ishlatiladi. 
Lekin
bog‘lovchisining 
lek, vale (valekin)
shakllari ham badiiy 
uslub uchun xoslangan.
A yiruv b o g ‘lo v c h ila rid a n
yo x u d , y o in k i
y ozm a n u tq uslu b i 
(publitsistik, badiiy uslub)dagina qo‘llaniladi. Aniqlov bog'lovchilari faqat 
yozma nutq uslubida qo‘llaniladi.
Sabab bog‘lovchilaridan 
chunki, shu sabab, shu tufayli
ko‘proq yozma 
nutq uslubida qo'llaniladi.
Shart bog‘lovchilaridan 
garchi
yozma nutq uslubi uchun xoslangan. 
Chog‘ishtiruv bog‘lovchilaridan 
xuddi
uslubiy betaraf, 
go ‘yo
yozma nutq 
uchun xoslangan.
Savol va topshiriqlar
•
1. Qanday yordamchi so‘zlar bog‘lovchi hisoblanadi?
2. Bog‘lovchilarning turlarini ayting va ularning o'zaro farqini 
tushuntiring.
3. B o g ‘lo v c h ila r n in g u s lu b iy x o s la n is h in i tu s h u n t ir in g .
352-m ashq.
0 ‘qing. Bog‘lovchilarni topib, m a’no guruhlariga ko‘ra 
turini qavs ichiga yozing.
1. 
Ayol va ijod tushunchalari ayol va bahor kabi bir-biriga yaqin, 
uyg‘un. 2. Ipak kiyim-kechaklar dazmollanmasligi m a’qul, agar zarur 
b o isa , teskari tom onidan yoki ustiga zig‘ir tolasidan to ‘qilgan mato 
q o ‘yib, qattiq qizimagan dazmol bilan dazmollanadi. 3. Alla ayting, shun­
day aytingki, bolangiz ulg‘ayib, dunyoni mehrga chulg‘asin. 4. Q o‘zg‘al- 
gan kasallikni yengish uchun tirik tanda «antitanacha»lar hosil bo ‘ladi, 
am m o bu kasallikni yengish uchun har doim ham m ikroorganizm lam ing 
samaradorligi sezilarli bo‘lmasligi mumkin. 5. 0 ‘rta maxsus, kasb-hunar 
ta ’limi tizimiga shunchaki bakalavr emas, balki qo‘sh ixtisoslikni ko‘zda 
tutgan bakalavr — mutaxassis zarurligini hisobga olish va barcha hujjatlarni 
shu yo‘nalishga moslashtirish kerak. 
6
. Muallifning Vatan, davlat vajamiyat 
oldidagi m as’uliyati shu qadar yuksakki, shaxsiy manfaat, mukofot yoki 
lavozim ilinjiga o ‘rin qolmasin. 7. Nobel neft va portlovchi m oddalar 
ishlab chiqarishdan orttirgan boyligini nafaqat fizik ham da ximiklarga, 
balki shifokorlar, adabiyotshunoslar va tinchlikparvarlarga ham berilishini 
vasiyat qilib ketdi. 
8
. Mustaqillik! Seni hayotim bilan ham, san’atim, 
she’rim bilan ham asrayman.