‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

53-mashq. Uyga vazifa. Gaplarni o‘qing. Nutq tovushlarining qanday
ijtimoiy ahamiyat kasb etayotganini belgilang.
S O 'N G G I BEKATDAGI BITIKLAR
Eshitmay turib eshiting va eshitib turib eshitmaslik san’atini mukam- 
mal egallang.
Biron ishga kirishganda bilaman deb kirishmang. Bilmayman deb 
kirishsangiz, ko'proq narsani bilib olasiz. Bilib bilmagandan ko'ra, bilmay 
bilgan yaxshiroq.
Tor ixtisoslikni chuqur egallang. Keng bilimli bo'lishga intiling.
Faol dam oling, badanni toza tuting, im on-e’tiqodli bo'ling. Uxlaganda 
tiniqib uxlang.
Bosh om borxona yoki osori atiqalar muzeyi (ajoyibxona) ham emas. 
U ni har xil keraksiz narsalar bilan to'ldirib tashlamang.
40

---

Bardam bo‘ling. Bo‘lar-bo‘lmas gaplarga parvo qilmang. Xafagazak, 
savdoyi bo'lib qolishdan saqlaning.
Ona tilida fikrlashga, toza gapirishga, nutqingizni har xil yot unsur- 
lardan saqlashga harakat qiling. Qayerda va kim bo'lm asin, ona tilini 
kam sitishlariga aslo yo ‘l qo'ym ang. Til mavsumiy libos emaski, ob- 
havoning o'zgarishiga qarab almashtirilsa. Onayizor, Vatan, millat har biri 
bittadan, Ona tili ham bitta. Agar o'z xalqingiz orasida gungalak-soqov va 
yot bo'lib qolishni istamasangiz, ona tilini puxta o'rganing, boshingizga 
ko'taring. Kishi boshqa tilda bilimli bo'la oladi, ammo faqat ona tilidagina 
bekam -u ko'st bo'lishi mumkin. Ona tilini e ’zozlashni, qadrlashni va 
asrashni m a’rifatli millatlardan o'rganing. 
( G ‘aybulla as-Salom)
9
Savol va topshiriqlar
1. Tovushlarning akustik tom oni deganda nimani tushunasiz?
2. Tovushlarning talaffuz tom onini tushuntirib bering.
3. Tovushlarning vazifaviy tom oni haqida so'zlang.
10-DARS.
TOVUSHLARNING FARQLOVCHI VA
BIRLASHTIRUVCHI BELGILARI
Darsning maqsadi:
a) ilmiy maqsad: o'quvchilarning ongida tovushlarning farqlovchi va 
birlashtiruvchi belgilari yuzasidan bilim va malakalar hosil qilish;
b) o'quvchilarning m a’naviy dunyoqarashini o'stirish.
/
Topshiriq. T o‘r, tor, tur, te r
so'zlarini bir-biridan farqlash uchun 
qaysi tovushning m uhim o 'rin tutayotganini aniqlang va buning 
sababini tushuntirib bering.
N utq tovushlari bir qancha akustik va artikulatsion (talaffuz) belgilariga 
ega bo'ladi. Bu belgilarning barchasi fonetika uchun m uhim sanaladi, 
chunki bu belgilarni to 'la hisobga olgandagina, u yoki bu tovushning 
xususiyatiga to 'g 'ri javob berilgan bo'ladi. Lekin fonologiya uchun yuqo­
ridagi belgilarning ko'pchiligi muhim sanalmaydi.