‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

( G ‘aybulla as-Salom )
240-m ashq.
Sirojiddin Sayyidning «Vatan nadir?» she’rini ifodali 
o ‘qing. So‘ng she’rni nasriy bayon qiling.
VATAN N A D IR ?
Vatan nadir — anglang ranj-u ozoridan,
So‘rang uni Mirzo Bobur mozoridan.
0
‘z zuryodin haydab gulshan, gulzoridan,
Dovonlarda bag‘ri biryon yurt edi bu.
Dilni o ‘rtar ham on g‘am -u g'urbatlari,
Yot ellarda qolib ketdi turbatlari,
«Fig‘onkim...» deb o ‘tdi qancha furqatlari,
Yorkentlarda ko‘zi jayron yurt edi bu.
0
‘zi gulday o ‘g‘lonlarin saylab berib,
N om larini ro ‘yxatlarga joylab berib,
Cho'lponlarin o ‘zi itday boylab berib,
Izlaridan o ‘zi giryon yurt edi bu.
Kelgandi nom borki bunga kelib ketgan,
C h o ‘n ta k la r i tillo la r g a t o ‘lib k e tg a n ,
Yana xokisor el ustidan kulib ketgan 
M ehm oni ko‘p, m ute mezbon yurt edi bu.
...N adir millat qudratining tam adduni?
Amir Tem ur haykalidan so‘rang buni,
Ot mindirib kim qaytardi yurtga uni?
Jahongiri bexonumon yurt edi bu.
Bir sultonni Xudo yurtga qarab bergay,
Olam ahli so‘ng u yurtga taraf bergay,
Abadiyat qadar unga sharaf bergay,
Sharaf-shoni ro ‘yi jaho n yurt bo'ldi bu!
(Sirojiddin Sayyid)
Ayrim so‘zlar izohi: 
turbatlari — 
tuproq, yer, ziyoratgoh, maqbara, 
giryon 
— yig'lovchi, yig‘lab turgan; 
bexonumon 
— uy-joysiz, darbadar, 
ro‘yi jahon 
— yer yuzi.
299

---

241-mashq.
Quyida berilgan mashqimiz «Xato toping» deb nomlanadi. 
N o to ‘g‘ri qo‘llangan kelishik qo ‘shimchalarini aniqlang.
1. Azizlarim, tinglasangiz jim ,
Bir suhbatning keldi-da gali.
2. Insonga eshitish qobiliyati tufayligina til, nutq paydo bo‘ladi. 
Qulog‘idan kirgan tovush, so‘z, gap va iboralar shaklida og‘ziga chiqadi, 
shuning uchun ham donishm and xalqimiz: «Suv onasiga — buloq, so‘z 
onasiga — quloq» deb bejiz aytmagan. Shu bois qadimda hom ilador 
ayollarga zavqli qo'shiqlar, ramzli, ta’sirchan so‘zlardan-da tashkil topgan 
latifalar, hikmatlar aytilgan, ona tabiatidan, ruhli holatidan qarab xatga- 
harakat qilingan, ta ’sirchanda so‘zlar topilgan.
3. 0 ‘tkir Hoshimov tinglamoqlik san’ati haqida: «Meni shu qadar 
yurt e’tiboriga tushm og‘imda bir kichik xislat, ya’ni tinglash, tinglay 
olishligim ko‘proq yordam bergan bo'lsa ajab emas. Negaki, men shu 
kun qadar tinglagan, tinglayotgan saboqlarimni yurtni o‘ziga asar sifatida 
taqdim etyapman», degan edi.
4. So‘z tinglaganda u yoq-bu yoqqa alanglab yoki hardamxayollik 
bilan emas, alohida e’tiborda tinglaganlar. Ayniqsa, kattalar tom onidan 
berilgan dashnom, tanbehni sukut saqlab eshitganlar.
5. Qarashda noravo narsada kar bo‘l, tinglashda noloyiq, gap-so‘zda 
kar bo ‘l.
6
. Tinglash ham so‘zlashga kam baholanmaydigan m ehnat bo‘lib, 
uni qonun-qoidalariga amal qilsangiz, yaxshi suhbatdosh bo‘lishni birinchi 
va eng muhim shartiga amalda qilgan bo‘lasiz.
7. Ona tilidan m ahrum bo ‘lish — onadan ajrab qolishdan ham 
mudhishroq.
8
. Ey, qobil farzandi arjum and, iloyo, sizning yom on ko‘zdan, 
nogahoniy ajal, balo-qazolardan, bevaqt o ‘lim va tuhm atlardan o ‘z 
panohiga asrasin.