‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

286
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

22 -D A R S .
О Т VA U N IN G U S L U B IY
X U S U S IY A T L A R I
Darsning maqsadi: ot va uning uslubiy xususiyatlari haqida talabalarda 
bilim ham da ko‘nikm alar hosil qilish.
R e j a: 
* Ot va uning gram m atik shakllari.
* Otlarda son m a’nosining ifodalanishi va ularning 
uslubiy xususiyatlari.
* Qarindoshlik bildiruvchi so‘zlarda ko‘plik va egalik 
shakllarining o ‘rinlashishi.
^
Topshiriq.
Berilgan matnni ko‘chiring, otlaming tagiga chizing 
va qanday shaklda ekanligini ayting.
Yashash, bu — orzular qanotin kermoq,
Yashash, bu — m uhabbat gullarin term oq,
Yashash, bu — um rning gulgun damlari,
El uchun yashamoq, el uchun bermoq.
( O. Matjon)
Borliqdagi narsa va hodisalarning, afsonaviy tushunchalarning nomi 
ot turkumiga mansub ekanligini bilasiz. Shuningdek, otlarning turdosh 
va atoqli otlarga b o ‘linishi, son (birlik-ko‘plik), egalik va kelishik 
shakllariga, shuningdek, ba’zan erkalash — hurmat shakllariga ega bo‘lishi 
haqida ham o ‘rta umumiy ta ’limda m a’lumotga ega bo'lgansiz.
Otlardagi yuqorida ko'rsatilgan grammatik shakllar nutq jarayonida 
turli xil uslubiy xususiyatlarga ham ega bo‘ladi.
Otlar son-m iqdor m a’nosiga ega va u birlik yoki ko‘plik shakllari 
orqali ifodalanadi. Birlik nol ko‘rsatkich (maxsus grammatik ko'rsat- 
kichning yo‘qligi)ga ega.
K o ‘plik 
- l a r
q o ‘sh im ch asi o rq ali ifo d a lan a d i. B unga 
f
morfologik yo‘I deyiladi. M asalan , uylar, do‘s tla r, binolar.
•
Shuningdek, birlikdagi ot oldidan birdan yuqori bo‘lgan sanoq 
sonlarni yoki d araja-m iq d o r ravishlarini: k o ‘p, ancha kabi 
so‘zIarni qo‘shish yordamida ham ko‘plikni ifodalash mumkin. 
Bunga esa sintaktik y o ‘l deyiladi. M asalan ,