‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi q. S. Abdurashidov, B. A. Hobilov

11.7-rasm. Gruntlarda normal va
urinma kuchlanishlarni aniqlaydigan
asbob sxemasi.
168

---

Elastik elementning erkin uchi (6)ga mah­
kamlangan diafragma diski (4) tor bo'shliq 
(2) hisobiga korpus (1) ga nisbatan harakat 
qila oladi.
Sxemasi 11.7-rasmda tasvirlangan 
asbobning sezgir elementi sirtiga bo'ylama 
R va ko'ndalang Q kuchlar qo'yilgan.
Nomarkaziy qo'yilgan R kuchi, ichki sirtiga 
TR1 va TR2 tenzorezistorlar yopishtirilgan 
elastik elementlami deformatsiyalaydi.
Ko'ndalang kuchlar esa, TR3 va TR4 
tenzorezistorlar o'm atilgan yupqa 
elementlami egadi. Bunday sistema yelka 
(ekstsentrisitet) e, shuningdek R, Qy va 
Qz laming qiymatini aniqlash imkonini 
beradi.
11.2. Gruntlarda kovak bosimini aniqlash
Gruntdagi to'liq kuchlanish grunt skeleti kuchlanishi, kovaklardagi 
suyuqlik va gaz bosimi yig'indisidan tashkil topadi. Bu miqdoriaming qiymati 
grunt tarkibida qattiq, suyuq va gazsimon unsurlaming nisbiy ulushiga bog'liq. 
Gruntdagi kuchlanish holatini bilish uchun kovaklardagi bosimni aniqlash 
talab etiladi. Kovak bosimi pezometrlar yordamida o'lchanadi.
11.8-rasm, a da 
g'ovak zichlamali 
4 
pezometr tasvirlangan. Atrofi o'ralgan 
quvur (3) ning pastki uchi yog'och qopqoq bilan yopilgan. Quvur atrofi 
qum bilan zichlangan 
(4). 
Quvuming pastki qismi 
£
uzunlikda perfolangan. 
Quvuming yuqori uchida qopqog'i (1) bor va uning atrofi betonlangan. Suv 
o'tkazmaydigan zichlamali pezometr (11.8-rasm, 
b)
ham yuqoridagiga 
o'xshaydi, faqat uning perfolangan qismidan pastki va ustki qismlari ma’lum 
masofada suv o'tmas grunt bilan zichlanadi (6).
Filtrdan sizib o'tgan suyuqlik bo'shliqda bosim uyg'otadi, bu bosimni 
gidrostatik, pnevmatik yoki elektrik o'zgartirgichlar yordamida o'lchash 
mumkin. Pezometrlar ham musbat, ham manfiy bosimni o'lchashi, 
tekshirilayotgan zonada gruntning fizik-mexanik xossalariga kamroq ta’sir 
etishi, kovak bosimidagi o'zgarishlarni tez ilg'ashi hamda barqaror 
ko'rsatkichlar berishi lozim. Kovak bosimini o'lchashda asosiy xatoliklar 
o'lchash sxemasining inersionligi evaziga sodir bo'ladi. Xatolikka olib 
keladigan ko'p uchraydigan manba pezometr filtri zonasida yoki quvurda 
to'planib qoladigan havo pufakchalaridir. Shuning uchun havoni yo'q
3) 
/
7