‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi q. S. Abdurashidov, B. A. Hobilov

d
— porshenli, 
e
— «qziqorin» tipli.
kuchlanish uzatkichi.
kuchlanish yo'nalishi
166

---

11.4-rasm. Grunt kuchlanishlarini
o'lchashda elastik va bikir
uzatkichlarda yo'l qo'yilgan
xatoliklar grafigi.
bilan mos tushsa, xatolik miqdori 10
— 15% dan ortmaydi.
Gruntdagi 
kuchlanishlarni 
o'lchaydigan elastik uzatkich kam 
siqiluvchan, yupqa va yetarli yuzaga 
ega bo'ladi. Elastik uzatkich yupqa 
rezina diskdan iborat bo'lib, ichidagi 
tutash kovaklar kam siqiluvchan 
suyuqlik bilan to'ldiriladi.
Elastik uzatkichning konstruksiyasi 
(11.3-rasm) to'g'ri burchakli yupqa 
naycha ko'rinishiga ega bo'lib, kontur 
bo'ylab biriktirilgan qo'shaloq spiral 
yoki ikki diskdan va sirti ko'plab nuqtalardan (1) tashkil topadi. Suyuqlik 
hajmi uzatkich hajmining 6 — 10% ni, ko'ndalang kesim yuzasi uzatkich 
yuzasining 75 — 80% ni tashkil etadi. Ichki bo'shlig'i simli bosim o'lchagich 
2 bilan biriktirilgan. Gruntda vujudga keladigan kuchlanish uzatkichning 
ishchi suyuqligida bosim paydo qiladi va bu bosim simli o'zgartirgich (4) 
yordamida o'lchanadi. Simning tebranishi elektromagnit (3) orqali uyg'otiladi. 
Nazariy va tajribaviy tadqiqotlar, agar disk qalinligi yupqa bo'lsa, normal
kuchlanishlarni o'lchashdagi xatolik ±15% dan ortmasligini ko'rsatadi.
11.4-rasmda egri chiziq (1) orqali uzatkichdagi kuchlanishlar erg ni 
o'lchashda yo'l qo'yilgan xatolar bosh kuchlanish cr g va 

z lar nisbatiga 
bog'liq holda ko'rsatilgan.
2-egri chiziq orqali shu kabi 
bog'lanish bikir uzatkich uchun 
berilgan. Elastik uzatkich uchun 
maksimal xatolik 15% ni tashkil 
etadi.
Gruntlardagi kuchlanishlar 
bo'yicha ishonarli ma’lumotlarga 
ega bo'lish uchun kuchlanish 
uzatkichlari maxsus asboblar 
yordamida metrologik sinovdan 
o'tkaziladi.
Kuchlanish uzatkichlarining 
haroratga bo'lgan sezgirligi 
termometrlar bilan jihozlangan 
termostatlar yordamida aniqlanadi.
V
V
V,
N