‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi q. S. Abdurashidov, B. A. Hobilov

77J&
O L
b)
11.8-rasm. Pezometr sxemasi
.
69

---

8
qiladigan maxsus sistema qo'llaniladi. Kovak bosimini oMchashda sistemadan 
suyuqlik oqib chiqishiga hamda haroratning ta’sir etishiga (ayniqsa qishda) 
yo'l qo'ymaslik kerak. Bundan tashqari, filtrlartoza, filtratsiya koeffitsientlari 
to'g'ri tanlangan hamda pezometrlarning ishchi suyuqliklariga begona 
unsurlar aralashmagan bo'lishi lozim.
Laboratoriya va naturaviy distantsion o'lchov ishlarida keyingi paytlarda 
elektrik pezometrlar keng qo'llana boshladi (11.9-rasm). Mazkur asbobning 
ishlash prinsipi ishchi bo'shliqdagi suvning diafragma (3) ga beradigan 
bosimiga asoslanadi. Diafragmaning ko'chishlari bosimga proporsional 
ravishda induktiv yoki simli o'zgartirgich (4 va 5) yordamida elektr 
signallariga aylantiriladi ( 1 — korpus, 2 — filtr, 6 — izolatsiya, 7 — 
sim). Bu asboblar kam inersiyali bo'lib, dinamik o'lchovlar olib borish 
imkonini beradi.
11.3. Gidrotexnika inshootlari va gruntlarda filtratsiyalar
Filtratsiya oqimlarini tadqiq etishda radioaktiv indikatorlar usuli eng 
samarali usul sanaladi. Mazkur usul bo'yicha radioaktiv indikator harakati 
yo'nalishida filtratsiya oqimi harakatining asosiy qonuniyatlari aniqlanadi. 
(Radioaktiv indikator — bu radioaktiv eritma bo’lib, harakatdagi oqimga 
qo'shiladi). Filtratsiya oqimi tarkibidagi radioaktiv indikator va uning 
konsentratsiyasi radioaktiv nurlanish belgilari bo'yicha radioizotop o'lchagich 
asboblar yordamida aniqlanadi. Radioaktiv indikatorlar tuz yoki rang 
indikatorlariga nisbatan talay afzalliklarga ega: konsentratsiya massasi juda 
kichik bo'lishiga qaramay, filtratsiya oqimi tarkibida tez ilg'ab olinadi; 
radioaktiv nurlanish tufayli bevosita oqimning o'zida konsentratsiyani ilg'ash 
va o'lchash yengil kechadi va h.k.
Radioaktiv usulning afzalligi bir jinsli bo'lmagan qatlamlarda katta tezlik 
bilan harakat qiladigan rangdor, kuchli ma’dalangan oqimlar harakatini o'rganishda 
yaqqol ko'zga tashlanadi. Bu usul yordamida filtratsiya oqimi yo'nalishini, filtratsiya 
yo'li va tezligini, grunt kovaklaridagi suv harakatining o'rtacha tezligini, suv sarfi
170

---