‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi q. S. Abdurashidov, B. A. Hobilov

1 1 .12-rasm . Nazorat-transport uskunali universal neytron 
vlagomer (n a m lik o'lchagich) o'zgartirgichi sxemasi.
xossalarini qatlamma-qatlam aniqlash imkonini beradi. Bir marta o'lchash 
uchun 2-3 daqiqa vaqt ketpdi xolos bu vaqt mobaynida katta maydon va 
hajmlarda grunt zichligi va namligi haqida to'la ma’lumot olish mumkin.
Gruntlar namligi neytron usulida aniqlanadi, bu usul tezkor neytronlami 
vodorod yadrolari vositasida sekinlashtirishga asoslanadi. Grunt namligi 
tekshirilayotgan zonada sekinlashtirilgan neytronlarning zichligiga qarab 
aniqlanadi. Grunt zichligini aniqlash tekshirilayotgan muhit elementlari 
atomlari ta’sirida gamma-kvantlami sochilish effektiga asoslanadi.
Grunt sirtlarida va chuqurliklarda (skvajinalarda) namlik o'lchaydigan 
maxsus asboblar (vlagomerlar) mavjud. Shulardan biri 11.12-rasmda berilgan.
11.12-rasm, 
a
da asbobning qirqimi, 11.12-rasm, 
b
da yon tomondan 
ko'rinishi, 11.12-rasm, 
d
da asbobning ishchi holati tasvirlangan. Asbob 
zond (5), manba (4) hisoblagich (6), nazorat-transport uskunasi va elektron 
blokdan tashkil topgan. Nazorat-transport uskunasi ikkita ajraladigan qismlar 
(1 va 7) dan iborat. Birinchi qism asosiy va qo'shimcha kanallarga ega 
bo'lib, sirtlar namligini o'lchashda foydalaniladi, ikkinchi qismi bur qatlami
(2) bilan qoplangan. Har ikki qism parafin (3) bilan to'ldirilgan. Zond 
(11.13-rasm) stakan (3), manba (2) vagilza (1) dan iborat bo'lib, chuqurlikdagi 
namlikni o'lchashda nazorat-transporti uskunasining asosiy kanaliga kiritiladi. 
Neytron vlagomerlar (namlik o'lchagichlar) namlik W ning o'rtacha qiymatini 
beradi. O'lchashlar aniqligiga tezkor neytronlami sekinlashtiruvchi elementlar 
bo'r va xlorlaming konsentratsiyalari ham ta’sir etadi, buni sho'rxok gruntlar 
namligini o'lchashda e’tiborga olish zarur bo'ladi.
/