‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

Monitoring tarixiga bir nazar
Monitoring XX asrdan boshlab fanda qoilanila boshlandi Undan ekologiya, 
sotsiologiya, meditsina, psixologiya va boshqa sohalarda foydalanish mumkin.
Ekologiyada monitoring tashqi muhitni doimiy ravishda kuzatish orqali 
m e’yoridan ortiq tabiatga tashqi ta’sir xavfining oldini olishga, ya’ni tabiatga tashqi 
salbiy oqibatga olib keluvchi faktorlardan ogohlantinshga qaratilgan.
Sotsiologiyada esa tashqi faktorlar bilan birga ichki faktorlarda ham kechadigan 
salbiy ta’sirning oldini olishni o ‘rganadi.
Y o‘nalishlar asosida olib borilgan monitoringlar ekologiya, biologiya, 
meditsina, 
iqtisod, 
bizness, 
sanoat 
va 
ta’lim 
sohasida 
olib 
boriladigan 
monitoringlardir. Bulardan tashqari pedagogik, psixologik, sotsiologik, demografik 
sohalarda ham monitoringlar olib boriladi, lekin monitoringning ta’lim sohasidagi 
o ‘mi va roli keng qamrovli ilmiy tadqiqotlar asosida to 'la o ‘rgamlmagan.
Boshqaruv tizimida monitoring o ‘z vaqtida sifatli axborot to‘plash, ilmiy 
asoslangan axborotni qayta ishlash, saqlash, tarqatishni o ‘z ichiga oladi. U ilmiy 
izlanish orqali yigilganligi uchun u yoki bu sohaning kelgusidagi rivojini xulosalar 
asosida ta’minlaydi. Ya’ni sohaning hozirgi ahvoliga baho beradi, uning istiqbolini 
bashorat qilishga yordam beradi.
Pedagogikaga monitoring tushunchasi ekologiya va sotsiologiyadan kinb 
kelgan. T a’limiy monitoring - pedagogik faoliyatni doimiy kuzatish asosida u haqda 
axborot to‘plash, saqlash, qayta ishlash va tarqatish orqali uning ahvoliga hamda 
taraqqiyotiga ta’sir etishdan iborat. Ayniqsa, “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonun, “Kadrlar 
tayyorlash Milliv dasturi”, modemizatsiya qilingan dasturlar, darsliklarning yangi 
avlodi, takomillashtirilgan standartlar ta’lim jarayoniga qanday tadbiq etilayotgani, 
ta’lim sifati, samaradorligi, o ‘quvchi-talabaning bilim, ko'nikm a va malaka darajasini 
aniq va lo‘nda bashoratlaydi. Shu bilan birga, xulosa chiqanshga imkon yaratadi, 
choralar ko'rib, tuzatishlar kiritish, rivojlantinsh, takomillashtinshga y o i ochib 
beradi.
Masalan, o ‘quv jarayonining o ‘quvchi-talaba shaxsiga ta’sirim o ‘rganish 
bo‘yicha doimiy kuzatuvlar asosida axborot to‘plash, saqlash, qayta ishlash orqali 
uning ahvoli va tarqqiyot istiqbolini belgilash mumkin.
Shaxsm o ‘rganib, kuzatib, nazorat etib bonsh o ‘quv jarayonini, uning rivojiga 
ta’sirmi aniqlab borishdir.
Ta’limdagi monitoring pedagogik kategoriya bo‘lib, bir vaqtda boshqaruvni 
tartibga solib borishga yordam beradi. Axborotlarning tahlili asosida pedagogik 
jarayonga, psixologik holat va boshqaruvga o ‘z ta’sirini ko‘rsatadi. Axborot 
xulosalari asosida ta’lim muassasasi o ‘qituvchilari faoliyatiga, ta’lim mazmuni, 
standart me’yorlariga tuzatish va zarur hollarda o ‘zgartirishlar kiritib borish imkonini 
beradi.
Monitoring axborotlami to‘plash yo‘nalishiga qarab, quyidagi guruhlarga 
bo'linadi:
1. O b’ektning hech qanday o ‘lchov, qiyosiy birliklarsiz tahliliy bayoniy 
ko‘rinishda bo‘lishi.
2. O b’ektlaming parametrlarini bevosita fizik oMchovlar orqali tahlil etish.
38

---

3. Ob’ektning tahlilini avvaldan ishlab chiqilgan tizim yoki kriteriya indikatorlar 
yordamida tahlash.
4. Ob’ektni ma’lum qabul qilingan, ilmiy asoslangan texnologiyalar, ilmiy 
izlanishlar, aw aldan ishlangan kriteriya va ko‘rsatkichlar asosida tahlil qilish.