‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi b. M. U m a r o V psixologiya

Linda Djuell
o ‘zining „Industrialno- 
organizasionnaya psixologiya“ (2001 yil) kitobida ijtimoiy psixologik 
xodisalardan muhimi b o ‘lmish 
liderlik
 
masalasiga o‘zining o ‘ziga xos 
yondashuvini bayon etgan. U bu muammoni aynan bizning sha- 
roitimizdagi talqini, ya’ni mardlik va jasorat ko‘rsatish uchun ochiq 
maydonlar yo‘q b o ‘lgan sharoitda liderlik xislatlarining namoyon 
bo lish xususiyatlarini ochishga urinadi. Uning fikricha, zamonaviy 
ishlab chiqarishning samaradorligi, eng aw alo xodimlar rolini oshirib, 
liderlamikini, aksincha, pastlashtirish, yoki aniqrog‘i, kamaytirish 
hisobiga ro‘y beradi. Shundagina rahbarlikda ortiqcha bo‘g‘inlami 
kamaytirish mumkin. Lideming, ya’ni amerikaliklar rahbami lider 
fenomeni doirasida tasaw ur qilishadi, vazifasi - guruhning samarali 
faoliyat ko'rsatish yo‘llarini belgilab berishdir.
Bu kitobda ijtimoiy psixologik nuqtai nazardan ahamiyatli bo‘lgan 
tushunchadan biri — „
superlide
r“ tushunchasidir. Superlider kim va 
qachon oddiy lider superga aylanadi? Amerikalik tadqiqotchilar Mans 
va Simslaming fikricha, eng yaxshi lider — bu „superliderdir“ . Bu 
shunday shaxski, u o ‘z xodimlarining aksariyatini liderlarga, birinchi 
navbatda o ‘zlari uchun liderlarga aylantira oladi. Bundagi asosiy g‘oya 
shundan iboratki, agar odam eng 
awalo o ‘zi uchun lider bo‘la olsa,
o ‘zidagi bu malaka yoki mahoratni boshqalarga etkaza olsagina, bu 
odam uchun shunday vaqt-soat etib keladiki, jam oa o ‘zi mustaqil

---

ishlaydigan, bevosita tepasida turib boshqarib turadigan insonga muhtoj 
bo‘lmagan mexanizmga aylanadi. Bu — superliderlikdir.
Oddiy rahb ar yoki lideming superliderga aylanishi bir necha 
bosqichlarda kechadi (pr. ):
I — o ‘zi uchun lider bo‘lish, ya’ni shaxsiy maqsad va maslaklar, 
o‘zini o‘zi kuzatish, o‘zini o‘zi rag4batiantirish, hayoliy repitisiyalar 
va kognitiv tahlillar orqali o ‘zining mustaqil inson, shaxs ekanligini, 
o‘zida boshqalarga o ‘mak bo‘luvchi sifatlar borligini anglash;
II — yuqorida qayd etilgan sifatlaming afzalliklarini o ‘zgalarga 
namoyish etib, uning afzalliklariga ishontira olish;
III — xodimlariga o‘zlarida tashabbus va o‘ziga ishonchni namoyon 
etish uchun sharoit yaratish;
IV — m ustaqil qobiliyat egalari bo‘lgan xodimlami rag‘bat- 
lantirish, kerak b o ‘lganda, faqat konstruktiv tanbehlar berish;
V — o ‘z -o ‘zini boshqarishga asoslangan ijtimoiy faoliyatni tashkil 
etish va ishlarga hadeb aralashaverishdan o‘zini tiyish.
Demak, sam arali boshqaruv — aslida ijtimoiy ta’simi amalga 
oshirishning eng namoyishkorona ko‘rinishidir. Shu ma’noda, liderlik — 
aw al shaxsning o ‘ziga, so‘ngra o ‘zgalarga bera oladigan ta ’sirida 
ko‘rinadigan fazilatlar majmuidir, deb ta ’riflanadi.
RAHBARGA ZARUR B O ‘LGAN TO ‘RTTA „T“
9.4. Boshqaruv uslublari
Har bir lider yoki boshliq o ‘zicha individual va qaytarilmasdir. 
Buning boisi h ar bir boshliq o ‘z ish faoliyatini, boshqaruv faoliyatini 
o ‘ziga xos tarzda tashkil etishidadir.
Ijtimoiy psixologiyada boshqaruv sohasida batafsil o ‘rganilgan 
muammolardan biri — turli boshqaruv uslublaridir. Bu sohada nemis

---

olim lari G .G ibsh va M. Forverg, m s olim lari V.D. P arigin, L.N . 
Um anskiy, M.Yu. Jukov va b o sh q alam in g ishlari, ayniqsa, diqqatga 
sazovordir. Barcha ilmiy tadqiqotlarni um um lashtirgan h o ld a ijtim oiy 
p sixologiyada qabul qilingan u c h asosiy bo sh q arish u slu b la rig a
xarakteristika berib chiqamiz. Bu u c h uslub:
• Avtoritar;
• D em okratik;
• Liberal ish uslublaridir.