‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi b. M. U m a r o V psixologiya

so ‘zma-so ‘z qaytarish
va 
boshqacha talqin etish
. Birinchisi, suhbatdosh so kz)arining bir 
qism ini yoki yaxliticha qaytarish orqali, sherikni qo‘llab-quwatlashni 
bildiradi. Ikkinchi usul esa — sherigimiz solzlarini tinglab, undagi 
asosiy g ‘oyani muxtasar, o ‘zimizning talqinimizda ifoda etish. Ikkala 
usul ham sherik uchun m uhim , chunki u sizning tinglayotganingizni, 
hattoki, undagi g‘oyalarga qarshi emasligingizni bildiradi. Bundan 
tashqari, biz yaxshi tinglayotgan b o lib , „Yo‘g‘-e?“ , „N ahotki?“ , 
„ Q a ra -y a ? “ , „Yasha!“ lu q m a lari bilan ham suhbatdoshim izni 
gapirishga, yanayam o ‘z fikrlarini oydinlashtirishga chaqirib turamiz.
Demak, aslida bizdagi gapirayotgan shaxs etakchi, u suhbatning 
m utloq xokimi, degan tasaw ur unchalik to‘g‘ri emas. Yaxshi tinglashda 
ham shunday kuch borki, u suhbatdoshni Sizga juda yaqinlashtiradi, 
ishonchni tugkdiradi. Chunki muloqot jarayonidagi eng qimmatli narsa — 
bu axborotning o‘zi. Tinglayotgan odam m a’nili, yaxshi dialogdan 
faqat yaxshi, foydali m a’lum ot oladi. Gapirgan esa aksincha, o ‘zidagi 
borini berib, gapirmaydigan suhbatdoshdan „teskari aloqani“ olib 
ulgurm ay, hech narsasiz qolishi ham mumkin. Shuning uchun 
m uloqotga o ‘rgatishning m uhim yo‘nalishlaridan biri — odamlami 
faol tinglashga, bunda barcha paralingvistik va noverbal omillardan 
o ‘rinli foydalanishga o‘rgatishdir. Muloqotning samarali faoliyatiga 
tinglash texnikasi ham o ‘ziga xos ta’sir ko'rsatdi.
• 
Aktiv holat.
Bu — agar kreslo yoki divan kabi mebel bo‘lsa, 
unga bemalol yastanib yoki yotib olmaslik, suhbatdoshning yuzidan 
tashqari joylariga qaramaslik, mimika, bosh chayqash kabi harakatlar 
bilan uning har bir so‘ziga qiziqayotganligingizni bildirishni nazarda 
tutad i;

---

• 
Suhbatdoshga samimiy qiziqish bildirish.
Bu nafaqat suhbat- 
doshni o‘ziga jalb qilib, balki, keyin navbat kelganda, o‘zining har 
bir so‘ziga uni ham ko‘ndirishning samarali yoMidir.
•
Oychan 
jim lik.
Bu suhbatdosh gapirayotgan paytda yuzda 
mas’uliyat bilan tinglayotganday tasaw ur qoldirish orqali o‘zingizning 
suhbatdan manfaatdorligingizni bildirish yo‘li.
Agar biz suhbatdoshimizni yaxshi, diqqat bilan tinglasak, bu 
bilan biz unda o‘z-o‘ziga hurmatni ham taibiyalaymiz. Demak, tinglash 
jarayoni ko‘pchilik tasaw ur qilgani kabi unchalik passiv jarayon em as 
ekan. Uning muloqotning samarali bo‘lishidagi ahamiyati nihoyatda 
katta. Chunki tinglash qobiliyati gapiruvchini ilhomlantiradi, uni 
ruhlantiradi, yangi fikrlar, g‘oyalaming shakllanishiga sharoit yaratadi. 
Shuning uchun m a’ruzachi professoming har bir chiqishi va m a’ruzasi 
agar talabalar tomonidan diqqat bilan tinglansa, bu pedagogik m u- 
loqotdan ikkala tom on ham teng yutadi.
Agar muloqot jarayonida ishtirok etuvchi ikki jarayon — gapirish 
va tinglashning o‘zaro faol ta’siri uchun teng ahamiyatini nazarda 
tutsak, bu jarayon qatnashchilarining psixologik savodxonligi va 
muloqot texnikasini egallashining ahamiyatini anglash qiyin bo‘lmaydi. 
Shuning uchun ham ijtimoiy psixologiyada odam lam i sam arali 
muloqotga ataylab o'rgatishga juda katta e ’tibor beriladi. Bu boradagi 
fanning o ‘z uslubi bo‘lib, uning nomi 
ijtim oiy psixologik trening
(IPT) deb ataladi. IPT — muloqot jarayoniga odam lami psixologik 
jihatdan hozirlash, ularda zarur komm unikativ malakalami maxsus 
dasturlar doirasida qisqa fursatda shakllantirishdir. Eng muhimi IP T
mobaynida odamlarning muloqot borasidagi bilimdonligi ortadi.
Amaliy muloqot treningi
— IPTning bir ko'rinishi bo‘lib, u yoki 
bu professional faoliyatni amalga oshirish jarayonida zarur b o ‘ladigan 
kommunikativ malaka, ko‘nikma va bilimlarni hosil qilishga qaratilgan 
tadbirdir. Guruh va jamoalarda muloqot treningi vositasida muzokaralar 
olib borish, ish yuzasidan hamkorlik qilish yo‘l-yo‘riq!arini birgalikda 
topish, katta auditoriya oldida so‘zlashga o'rgatish, majlislar o‘tkazish, 
janjalli, nizoli holatiarda o‘zini to ‘g‘ri tutish malakalari hosil qilinadi. 
Bundagi asosiy narsa ~ trening qatnashchilari ongiga birovlam i tu - 
shunish, o‘zini o‘zga o‘miga qo‘ya olish, boshqalar manfaatlari bilan 
o ‘zinikini uyg‘unlashtira olish g‘oyasini singdirishdir. T ren in g lar 
m obaynida