‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi b. M. U m a r o V

 
—  tajovuz,  qo‘rquv,  asabiylik,  o ‘zini  tuta  olmaslik 
va haqligini isbotlashga asossiz harakat qilish.
Tarbiyaviy  to‘siq
 
—  tarbiyasi  qiyin  o ‘smirlar,  nosog‘lom  muhit 
sharoitida tarbiyalangan  shaxslami biror  ilg‘or fikrga yo‘naltirishning 
qiyinligi.
M uloqot  jarayonidagi  to ‘siqlar  m uloqotda  turli  xil  qaram a- 
qarshiliklami  keltirib  chiqaradi.  Ayrim  hollarda,  um um iy  vazifa  va 
m aq sadlar  o ‘z  q im m atin i  y o ‘q otib,  an to g o n izm ,  ya’ni  o ‘zaro 
dushmanlik holati yuzaga keladi. 0 ‘zaro tushunmaslik to ‘sig‘ini yo‘qotish 
uchun muloqotga kirishuvchilar bir-birining hayot tajribasi, jamiyatda 
tutgan o‘mi,  dunyoqarashi va qiziqishlari psixologiyasini tushunishga 
harakat  qilmoqlari  lozim  bo‘ladi.
Muomalada psixologik aloqa  o‘rnatish  bosqichlari
1.  Bolajak muloqotni bashorat qilish. Psixologik aloqa o‘matishning 
samarali  bo‘lishida  dastlabki  rejalaming  bo‘lishi  maqsadga  muvo- 
fiqdir.Buning uchun muloqotga kirishuvchi shaxs to ‘g‘risida birlamchi 
m a ’lumotlarga ega b o iish  zarur.
2.  Muloqotni  engillashtiruvchi  tashqi  om illarni  (sharoitlarni) 
yaratish.  Nutq madaniyati,  mimika,  tashqi  ko‘rinish  psixologik aloqa 
o ‘matishda ijobiy natija beradi.  Masalan, suhbat yurituvchining o ‘zini 
tutishiga  qarab  suhbatdoshda  em osional  holatlar  yuzaga  keladi. 
Suhbatdosh  bilan  m uloqot  boshidanoq  ham fikr  b o ‘lishga  harakat 
qilish  kerak.
3.  Umumiy  va  barqaror  qiziqishlar doirasini  aniqlash.  Muloqot 
boshida shaxs bilan uinumiy til topishga harakat qilish darkor, umumiy 
qiziqishlaming borligi emosional  turg‘un  holatga olib  keladi.  Bu  o‘z- 
190

---

o ‘zidan  suhbatdoshni  samimiy  bo‘lishga  undaydi,  psixologik  iqlimni 
m o‘’tadillashtirib  mavqeni  tenglashtiradi.
4.  M uom aladagi  og'ishlarni  bartaraf  etish   psixologik  aloqa 
o ‘m atishning  majburiy  omili  hisoblanadi.  Bu  m uloqotga'begona 
shaxslaming  aralashishi,  xonada  begonalaming  borligi  muloqotning 
kechishiga xalaqit beradi va hissiy zuriqishlami  keltirib chiqaradi.
5.  Individual (alohida) ta ’sir etish.  Psixologik aloqa o‘matishning 
yakuniy  bosqichi  huquqshunosning  suhbatdoshiga  alohida  ta ’siri 
hisoblanadi.  Bu  ta ’siming  asosiy  maqsadi  kerakli,  ishonchli  m a’lu- 
motlami  olish.
Muloqot jarayonidapsixologik  aloqani  o ‘rnatish  usullari
•  Notanish  shaxslar  bilan  tez  fursat  ichida  aloqa  o ‘matish  va 
ularga moslashish.
•  Boshqa shaxslaming gapini eshita olish qobiliyatiga ega bo‘lish, 
ya’ni  tinglovchanlik qobiliyati.
•  Insonlarga psixologik ta ’sir ko‘rsata olish,  bundan  tashqari,  o ‘z 
ta ’sirini o‘tkaza olish ham m uhim  hisoblanadi.
•  Muloqot jaiayonidashaxsdagi psixologik to ‘siqlami bartaraf eta 
olish.
Nutqiy  ta ’sir  etish  bo^yicha  tavsiyalar
1. Auditoriya yoki suhbatdoshingizni o ‘zingizga moslang? (suhbat 
ishtirokchilari  yoki  ishtirokchisining  salohiyati,  kayfiyati  va  xusu- 
siyatlarini inobatga oling).
2.  Gapirayotgan  yoki  tushuntirayotgan  paytingizda  aytayotgan 
so‘zlaringizga to ‘liq ishonchingizni namoyon qilishga harakat qiling.
3. Suhbatda nigohingizni tinglovchiga yo‘na!tiring.  Bir nuqtaga qarab 
qolmang,  sizga  tikilib  o ‘tirgan  nigohlardan  qochishga  o‘rganmang, 
harakat  ham  qilmang.
4.  Nutqingiz  ravonligi  va tushunarligiga  e ’tibo r  qarating.
5.  Suhbatda  sizni  sinash,  o ‘zingizni  yo‘qotish  uchun  qilingan 
har qanday xatti-harakat oldida aslo ojizük qilm ang.  Berilgan savolni 
bilmasangizda o ‘zingizga qat’iy ishongan holda xohlagan javobingizni 
berishdan  chuchimang.
6.  Suhbatdoshingizning  nozik jihatlarini  suhbat  jarayonida  iloji 
boricha arlashtirmaslikka harakat qiling.
7. Suhbatdoshni eshiting, tinglang, yordam berishga harakat qiling.
8.  Suhbat jarayonida  suhbatdoshingizning  ism ini  aytib  murojaat

---

qilishga  harakat  qiling.  Chunki  insonga  o ‘z  ismini  eshitish  qanchalik 
yoqishini  unutmang.
9.  Suhbatdoshingizning kerakli inson ekanligini, kishilarga foydasi 
tegishi  mumkinligini  ko‘rsating.
10. Suhbatdoshingizning fikriga hurmat bilan qarashga intiling. Hech 
qachon  sizning  fikringiz  mutloq  noto‘g‘ri  deya  ko‘rmang.
7 .9 .  M uloqot  va  uni  o‘rganish  muammolari
Oxirgi yillarda „professionalizm“ tushunchasi tez-tez ishlatiladigan 
bo‘lib qoldi. Chunki jamiyatda tub islohotlami amalga oshirish,  mehnat 
unumdorligini  „inson omiii“ni takomillashtirteh hisobiga oshirish davr 
talabi bo‘lib  qoldi.  Ayniqsa,  odamlami  boshqarish  sohasidagi  profes- 
sionalizmga katta e ’tibor qaratilmoqda.  Juda  ko‘pchilik mutaxassislar 
barcha  bajaradigan  funksiyalari  orasida  odamlar  bilan  til  topishish, 
ularga  ta’sir  ko‘rsatish,  ular  faoliyatini  to ‘g‘ri  tashkil  qilish  va bosh­
qarish  eng  murakkablaridan  ekanligini  e ’tirof  etmoqdalar.  Odamlar 
bilan normal munosabatlami o‘m ata olmaslik,  ayniqsa, biznes sohasida 
amaliy sheriklaming holatlari, kutishlarini aniqlay olmaslik, o‘z nuqtai 
nazariga o ‘zgalami professional  tarzda  ko‘ndira olmaslik,  „birov“  ni, 
uning ichki kechinmalari va o‘ziga bo'lgan munosabatini aniq tasaw ur 
qila  olmaslik  am aliy  psixologiyada  kom m unikativ  uquvsizlik  yoki