‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi b. M. U m a r o V

Destruktiv nizoni aniqlash kundalik tasaw u rlar bilan m os keladi. 
A ynan bu tipdagi nizo o ‘zaro ta’sirlashuvda xilma-xillikni va flkrlaming 
toptalishiga  olib  keladi.  Destruktiv  nizo  k o 'p in c h a   sababga  bog‘liq 
b o ‘lmagan holda shaxsning stressga tushishiga olib keladi.  Uning uchun 
o ‘ziga xos belgilar nizo sodir bo‘lishiga qiziquvchilar sonining ortishi, 
34

---

ulam ing  nizoli  harakatlari,  bir-birlariga  nisb atan  salbiy  ustanovkaga 
egaliklari  va  bildirilayotgan  fikrlarning  keskinligi  belgilaydi.  B oshqa 
bir  belgisi  sifatida  nizoda  opponentning  sifat  va  xislatlarini,  o ‘z aro  
ta ’sirlashuv vaziyatlarini  noto‘g‘ri idrok etishi va sheriklarga ishonchni 
o ‘ta ortib ketishi nazarda tutiladi.  Bu tipdagi nizolam i hal etish a n c h a  
murakkab  bo ‘lib,  yagona  yo‘li  ancha  qiyinchilik  bilan  erishiladigan 
m urosa (kom prom iss)  hisoblanadi.
Produktiv  nizoni  m uam m o  va  uning  echish  yuzasidan  n u q tai 
nazarlardagi tafovutlar va shaxslar o ‘rtasidagi ham jihatlikning y o ‘qligi 
keltirib chiqaradi.  Bunday holda nizo m uam m oni atroilicha tushunishni, 
sheriklar  motivasiyasini,  boshqa  nuqtai  n azarlam i  him oyalashlarini 
taqozo  etadi.
Biz nizolam i psixologik tahlili asosida quyidagi tarkibiy ko‘rinishga 
egaligini  keltirib  o ‘tamiz.
Y uqorida  kcltirilgan 
rasm dan   fo y d ala n ib ,  quyida  n iz o n in g  
funksiyalari  xususida to ‘xtalib o ‘tam iz.
Nizo o ‘z mohiyatiga ko‘ra ijtimoiy hodisadir.  Nizo bu keng m a ’no d a 
va  to r  m a’noda  tushuniladi.  Keng  ma’noda  nizo  —  bu  jam iyatdagi 
yangi va eski qarashlar o‘rtasidagi kurash d eb  qaraladi.  Tor ma’nodagi 
nizo  —  bu  bir  m uam m oni  echishdagi  h a r  b ir  shaxsning  o ‘z  fikrini 
qattiq turib him oya qilishida yuzaga keladi.
N izo  ijtim oiy  psixologiyada  qanday  tushuniladi?  M uom alaning 
buzilishi yoki psixologik jihatdan ichki ruxiy kelishm ovchilikdir.  B u n i 
olim lar har sohada h ar xil tushunishadi.  M asalan:  G .  Kovalev  nizoga 
shunday  ta ’rif  beradi:  „Nizo  insonlar  o ‘rtasida  ijtimoiy  va  shaxsiy 
m asalalam i  echishda  vujudga  keladigan  h olat,  lekin  har  qanday  q a r-
3-rasm.  Nizolaming  umumiy  sxematik  ko‘rinishi

---

shilik bu  nizo  b o ‘laverm aydi.  Odam lar bir-birining  fikri bilan  kelish- 
niasligi  va  o ‘zaro  bahslashishi  mumkin,  h a r  biri  o ‘z  fikrida  qoladi, 
lekin baribir kelishib  ishlashga k o'p  hollarda  m ajbur bo ‘ladi,  qaram a- 
qarshilik, b a ’zan yoqtirm aslik, emosiya, tushunm aslik,  ko‘rabilmaslik 
va boshqa sabablar n izoning kelib chiqishiga sabab b o ‘ladi.  Nizo nafa- 
qat  qaram a-qarshilik,  shuningdek,  o ‘ziga  xos  kurashish  hamdir.  H ar 
ikkala tom on h am  b un d ay  holatda o ‘z!arini h aq deb bilishadi va o ‘zaro 
kurashadi.  N izo  b u   qaram a-qarshi  dunyoqarashlar  negizida  yuzaga 
keladi.  Nizoni  albatta  echish  kerak,  chunki  busiz  hayot  m e’yorida 
davom   etmaydi.  Y uqorida  aytib  o ‘tganim izni  tahlil  qilib,  psixologik 
nuqtai nazardan biz shunday ta ’rif beramiz:  „N izo  —  bu  shaxslardagi 
qarashlar, qiziqishlar o ‘rtasida qaram a-qarshilik natijasida yuzaga kel- 
gan psixologik h olat b o ‘lib,  bu  faqat shaxslam ing bir-biri bilan ham - 
korlik jarayonida yuzaga keladi“ .