Ўзбек мумтоз мусиқаси ва унинг жанрлар таркиби

Мумтоз мусиқа санъати инсониятнинг маънавий бойлиги, улкан дунёқараши ва келажак камолотининг белгиловчи мезонларидан бири сифатида ардоқланиб келинади. Анъанавий мусиқаси йўналишлари қаторида мумтоз мусиқаси энг қадимийси, амалий тажрибада пишган ва амалиёт жараёнида дарҳақиқат мукаммалликка эришган тармоқлардан бири сифатида шаклланган. Профессионаллик ўзбеклар ҳамда кўпгина Шарқ халқларининг мусиқа санъатида ижрочилик маданияти ва мумтоз шарқ шеърияти ривожланиши жараёнида шаклланиб, асрлар давомида мукаммалланиб юқори бадиий натижаларига эришди, нафақат мусиқа ижодиёти (турли шакл ва куйидаги ашула ҳамда чолғу йўллари жанрлари яратилишида), балки ижрочиликда ҳам. Унинг мураккаб намуналари оғзаки анъанада устоздан шогирдга ўтиб, тарқалган ва ўзлаштирилиб келинган. Шу боис созанда ва хонандаларга азалдан маълум шартлар тақоза этилган: кенг диапазонли овоз соҳиби ва хонандалик қобилиятга ҳамда мусиқа чолғусида чалиш ва созандалик маҳоратига эга бўлиш; шарқ шеърияти ва мусиқа қонуниятларини билиш, хотира, бадиҳагўйликка эгалик, маълум анъана ва локал маҳорат мактаблари намояндаси бўлишни талаб этади. Мумтоз мусиқаси намояндалари йирик устозлар қўлида кўп йиллар давомида таълим олиб, етук ижрочилар сифатида етишиб чиқишган.

Мумтоз мусиқа

Мумтоз мусиқа – бу маънавий маданиятига хос бўлган оммавий-индивидуал тафаккури билан суғорилган оғзаки анъанада ривожланиб келган мусиқа ижодиёти ва ижрочилиги йўналишидир.

Мумтоз мусиқа халқ мусиқаси ижоди намуналари негизида ва ижрочилик маданиятининг ривожи, кейинчалик Шарқ мумтоз шеърияти шаклланиши асосида ташкил топган. Мумтоз мусиқа деганда ўзбек халқига мансуб, унинг етук созанда-бастакорлари томонидан асрлар давомида яратилган мусиқа санъати намуналари (айтим-ашула ва чолғу мусиқалари) кўзда тутилади. Ушбу мусиқа бошқа мусиқа ижодиёти намуналаридан бир неча ўзига хос хусусиятлари билан фарқланади: оғзакийлик, анъанавийлик, ўзига хослик, маълум даражада муаллифлик негизи, профессионаллик, локаллик, кўп мавзулийлик, жанрлар серқирралиги, ўзининг ўзлаштириш ва ўргатиш услуби (“устоз-шогирд” таълимоти), етук маҳоратлиги, ижрочилик мактаблари мавжудлиги. Мумтоз мусиқани ўрганиш услублари тўпловчилик, тарихий, назарий ва тарғиботчиликдир.