Ўзбек мумтоз мусиқаси ва унинг жанрлар таркиби

Катта ашула жанрининг тараққиёти йўлида унинг жанрлар таркиби ҳам кенгайиб борди. Катта ашуланинг анъанавий туридан (Бир келсун, Оҳким, Адашканман) ташқари (икки ҳофиз томонидан айтиш услуби), кейинги асрларда унинг турли шакллари юзага кела бошлади. Хусусан, катта ашула “ёввойи мақом” – айрим мақом шўъбаларини (“Ушшоқ”, “Чоргоҳ”, “Баёт”, “Сегоҳ” ва ҳ.к.) икки-беш ҳофизлар томонидан жўрсиз, эркин ритмик усулида талқин этиш (“Ёввоий Ушшоқ”, “Ёввоий Баёт”, “Патнусаки Чоргоҳ”, “Ликобий Сегоҳ”, “Ёввоий Чоргоҳ” ва б.). Катта ашула “ёввоий ашула” – оммабоп ашула йўлларини (“Тановар”, “Муножот”) эркин, бадиҳагўй услуби (катта ашула йўлларида жўрсиз)да айтиш (“Ёввоий Тановар”, “Ёввоий Муножот”). Катта ашула “яккахонлик” – ашула-чолғу йўли (ҳофиз ва чолғу ансамбли жўрлигида), ансамбль иккинчи ҳофиз вазифасини бажаради – асосий куйга режа ташлайди, яккахон ижро этганда таянч пардани рез усулида (бидратма) ушлаб туради (“Оҳким”, “Ёлғиз”, “Ҳануз”, “Гулизорим қани”, “Топмадим”, “Муборак”). Катта ашуланинг чолғу йўллари (най, сурнай, ғижжак, танбур ва дутор учун), масалан, “Ёввоий Чоргоҳ” най чолғуси учун (илк бор таниқли созанда-найчи Абдуқодир Исмоилов томонидан ижро этилган). Бу турлари XIX асрдан бошлаб Фарғона водийсида кенг тарқалган.