Ўзбек дипломатияси тарихидан

1. Бу ерда ҳар икки подшоҳнинг темурийлар хонадонига мансуб
эканлиги назарда тутияади.
309

---

байрокдарининг баландлиги б и зн и н г камол диндорлигим изнинг 
кдтьий далили ва ёрқин хужжатидир. Т ангри барчани ўз иродаси 
билан мустаҳкамлик ва собитқадам қилсин! О л и й тахт садрни- 
ш инлари бўлмиш адолатли султонларнинг там ом ҳимматлари пок 
ҳазратнинг (т а н ф и н и н г) аж ойиб ом онати (бўлм иш ) бутун халқ 
ва барча халойиқнинг эм ину ом онлик беш игида бўлиши йўлида 
экан , улар илоҳий ибодат лавозим ида ва турмуш яхш иланиш ига 
х ай р и х о ҳ д и к кўр сати ш д а а сто й д и л ҳ а р а к ат қи л д и л ар . Ш унга 
биноан, бир қанча олий микдор султонлар ва қудратли ҳокимларга 
тегиш ли бўлган бу кенг ва у ж а н мамлакатларда ш у муддат ичида 
т а р т и б ва и н т и з о м ў р н а т и ш д а с а ъ и й л и к қ и л и н д и . Т а н г р и
даргоҳидаги бу ҳожатманд (ўз) ҳолига ш ом ил бўлган Х удонинг 
и н о я т и б и л а н м а м л а к а т л а р н и н г б а р ч а и ш л а р и д а н , я ъ н и
бўйсундириш иш ларидан батамом бўшади. И слом нурлари тулуь 
этган вакудан то шу кунларгача жаҳонгир султонлар отларининг 
туёқлари ва ф арм онраво хоқонлар қил и ч лари н и н г ярқираш и бу 
м ак о н ва бу ж о й л а р га я қ и н л а ш а о л м а га н . (Б у ж о й л ар ) а \л и
им онларга м аскан ва ватан бўлди; аҳли куф р яън и ҳиндлар ва 
и с л о м д а н б е б а ҳ р а л а р н и н г к а н и с а в а м а ъ б а д л а р и и ш о н ч
а р б о б л а р и н и н г т о а т м а с ч и д л а р и г а ва и б о д а т х о н а л а р и г а
ай л ан ти р и л д и . П о к ва о л и й т а н ф и д а н м и н н а т д о р м и зк и , дил 
ним аки хохдаган бўлса, бу интизом га ва тузалиш га ю з тутди ҳамда 
муддаомизга м увоф иқ тартиб-интизом га туш ди ва саранж ом топди. 
Ҳ инди аскарларнинг барча сардорлари ҳамда бўйин товлаганлари 
ва бош қалар итоат халқасини эътиқод қулоқларига илиб галаба 
билан шуҳрат топган аскарларимиз саф ига кирдилар ва (ш у билан) 
турли халқ гурухдарининг ўзаро алоқаларини ўрнатиш ва тартибга 
солиш амалга ош ди. Биз ҳам “яхш илик қил, т а н ф и сенга яхш илик 
қилгани каби” деган (оят) га сод и қ бўлиб, барча таважжуҳумизни 
меҳрибонлик қоидаларини кучайтириш га ва адолат асосини таъсис 
этиш ҳамда ғамхўрлик нурларини тарқатиш га сарф этиб, карам 
ва эҳсон булути то м ч и л а р и д а н ҳам да ф азл у и л т и ф о т ём ги ри
қатраларидан о м о н л и к богига ва халкдар ум идига то за л и к ва 
равн ақ багиш ладик.
Ва лугфлик хотиримиз \и м м ати н и н г олдига қўйган мақсади шу 
эдики, бу муҳим иш лардан буткул бўшагач, т а н ф и н и н г кузатиши 
ва т ў ф и йўл кўрсатиш и б и л ан , Д ар ёй и Ш ўр К ам бей қўлтиғи 
о р о л л а р и га к и р и б о л и б ф и т н а қ ў зға ти ш га б о ш кў тар ган ва
310

---

ҳарам айн-ш араф айн (яъни М акка ва М адина) - (т а н ф и уларнинг 
ш араф ини зиёда қил си н ) ни зиёрат қилувчиларга ж абр қўлини 
чўзиб, барчани кўплаб ўлдириб, зиёратчи ва тужоратчилар йўлида 
f o b
бўлиб турган коф ир ф аранглар яъни португалларга (қарш и) 
т а н ф и н и н г мадади билан отланиб бу йўлни ҳору хаслардан пок 
қилинса.
Л екин маълум бўлмоқцаки, И р о қ ам ирларининг баъзилари ўз 
волийларига нисбатан беихлослик мақомида бўлиб, уларнинг олий 
мартабаларга кўтарил иш лари га сабаб бўлган яхши ақидани қўлдан 
бериб, баъзи беадабликлар қилганлар. Ҳақиқатчи хотирамиздан (шу 
ҳдм) ўтдики, равш ан пеш онасидан саодат нури ва иқбол толеининг 
зо и ч а с и д а н с а ф а р йўли к ў р и н и б ту р ган н о м д о р ва б ах ти ёр
ф арзандларимиздан бирини у томонга тайин қилдик. Токи уларга 
ё р д а м к ў р с а т и б х о т и р ж а м б ў л м а г у н ч а б о ш қ а б и р о р и ш га
кдрамаймиз.
А й н и вақтда, Рум (яъ н и Т урки я) султони о та -б о б о л а р н и н г 
(мавжуд) аҳду итгиф оқпарини “ гўё бўлмаган” , деб ўйлаб, И р о қ
волийсининг заиф а\вол и га назар таш лаб неча бор қўш ин юборган. 
( Э р о н л и л а р ) с у н н а т ва ж а м о а т н и н г б о ш й ў л и д а н т о й г а н
бўлиш ларидан қатьий назар пайғамбар насаблигим из важҳидан 
холис пайғам бар хонадони, яъни Э рон том он ю риш қилиб ёрдам 
кўрсатам из, то к и м бу (ўтм иш даги) о та-б о б о л ар и м и зн и н г ўзаро 
тан и ш -б и ли ш л и ги га манзур бўлсин.
Алалхусус, (ай н ан ) шу вақтда маълум бўлдики, Э рон ҳукмдори 
ёрдам ва мадад сўраб, Алиқули Султон Ҳ ам адон ўғлини туҳфа ва 
ҳадялар б и л ан (ҳузурим изга) ж ўнатибди. Н и я т и м и зн и н г олий 
ҳим матига вож иб ва лозим д ирки, И р о қ ва Хуросон том онга қараб 
ю ри ш и м и з лозим . Х отирим изга (яна) ш ундай ф и к р ҳам келдики, 
у с а л т а н а т э г а с и г а ( я ъ н и А б д у л л о ҳ га ) н и с б а т а н қ а д и м и й
вақтлардан бери дўстона алоқа ва яқи н м уносабат мавжуд экан 
ва сай и дли к паноҳи ва тақводор М ир Қурайш орқали муҳаббат 
услуб м актубнинг ю борилиш и билан дўстлик одати ва б и рли к 
қоидаси янгидан мустаҳкамланган экан , Хуросон ҳудуди иқбол 
ч о д и р и н и н г ҳ и й м аго ҳ и б ў л ган д а ҳам да о л и й ва улуғ ч о д и р
ўрнатилган вақтда у салтанатпаноҳ ҳам ўз вилоятларидан юриб, 
бу ҳудудга лозим (ва) мақбул бую радилар бу ўлка бую к ва олий 
икки дарё (яъни А кбар ва Абдуллахон қўш инлари) н и н г қўш илган 
(яъни учраш ган) ҳамда п о р л о қ ва равш ан и кки бахт ю лдузининг
311

---

чиққан ж ой и бўлсин (ва) элчию мактублар воситалигисиз дўстлик 
ва якдиллик асослари янада мустаҳкамлансин. А кобирлар кўнгил 
хазинасидан яш и р и н га н баъзи д и ловуз сўзлар ва ҳақи қато м и з 
сирлар ҳамда тўла ф а й з берувчининг (яъни т а н ф и н и н г ) и н ъом - 
эҳсони б илан истеъдодга яраш а қўлга киритилган художўйлик ва 
ҳақп арастли к ш архи д ўстлик м аж лисида зи к р қ и л и н ад и ва ул 
ш авкат эгаси н и н г муаттар хотираларида порлаган наф и с илоҳий 
қақи қат ҳамда о л и й ж ан о б огохдик ҳам (ўш анда) англаш илади. 
Ҳаётдан хулоса ва б ахтиёрликнинг зубдаси - и н соний қиёф адаги 
суҳбат ва руҳий м уж ассам ликдаги дўстликдир. (Ш ундай экан ), 
т а н ф и н и н г и кки мумтоз қилганлари ва бую к даргоҳдаги и кки
назаркарда ўртасида, бу м аъни (яъни учрашув) ҳақиқатга айланса, 
бу шубҳасиз, ф ай зн и н г ва умум ф азилатнинг боиси бўлади.
Т а н ф и н и н г инояти билан бу орзулар рўёбга ч и ққан замонда 
Оллоҳга манзур бўлганлар ва т а н ф и ш од этганларнинг ҳиммати 
ном чиқариш ва халкдар устидан ҳоким ият ўрнатиш бўлмай, балки 
тан гр и р и зо л и г и н и ҳол и с қ и л и ш бўлади. Ш ун га а с о с а н , ҳ а қ
кўнглимизда ўрнаш ган дўстлик ҳақидаги (фикрлар) навқирондир. 
У м ид ш улки, ул ж ан о б н и н г орзу ва м ақсади ҳам ш у бўлсаки, 
қайси бир том онда ҳақжўйлик ва ҳақгалаблик о р ти қ бўлса, ўзга 
т о м о н у н и н г х о т и р р и з о л и г и н и л о з и м д е б б и л и б , к а м о л и
якж иҳатлик м ақомида бўлиб, унинг т ў ф и йўлидан чиқмаса.
Б и рд ам ли к ва и тти ф о қ (и м и з)н и н г нисбати олам халқларига 
маълум ва о ш ко р бўлган шу кунларда И р о қ ва Хуросон ҳоким ига 
ёрдам ва мадад б ери ш ю засидан н и м аи к и б и зн и н г ва с и зн и н г 
тўғри м у ш о ҳ ад ам и зд а б ў л са, у п и н ҳ о н а л и к д а н зуҳр о л а м и га
чиқм оғи лозим.
Ш оҳрух М и р зо ф а р за н д и н и н г м асаласи хусусида' м уҳаббат 
б и л а н у з р - м а ъ з у р ё з и л г а н э к а н , и н с о ф н и и х т и ё р қ и л г а н
х оти рам и зга м аъқул туш ди. Ҳ ақ и қ атан (қам) н ом и зи к р қ и л и н - 
ган (Ш о ҳ р у х М и р з о ) ё ш л и г и ва ў з б о ш и м ч а л и г и о р қ а с и д а
кам ақ л л и л и к ва н о т ў ф и мулоҳаза йўлидан б о р и ш и б и р қ ан ч а 
н ом ун оси б и ш л а р н и н г келиб ч и қ и ш и га асос бўлди. У л ар н и н г 
(я ъ н и қ и л м и ш л а р и н и н г ) қар б и р и у н и н г и ш и ш у д а р аж а га
б ори б е ти ш и н и талаб этди: б и р и н ч и д а н , Ш оҳрух М и р зо калта- 
б и н л ар иғвоси б и л ан бизга и тоат қи л и ш л о зи м и н и ва б ўйсуниш
/.