Ўзбек дипломатияси тарихидан

Қул ва тиддан нимаики келса,
Унинг шукрини қилишликни ҳам
уҳдасидан чиқмоқ зарур.
Б а с, д ў с тл и к ва ҳ а м к о р л и к м у н о с а б а т л а р и н и н г ҳусуси ят- 
л ар и н и қўрикдаш борасида (ш у) м ун оси б ки , сўнгги кунларни 
ҳам о қ и л о н а рави ш д а (б и р -б и р и м и зга ) э л ч и л ар ва м актублар 
ю бориб туриш га сарф лаб аж о й и б қам ж иҳатлик р авн ақи н и ош и р - 
м о қ керак. Ш унга асосан п о д ш о л и к иш ларидан ва султонлик 
хи зм ати н и н г қо н у н -қо и д аси д ан огоҳ бўлган, эъ ти қод н и кучай- 
тирувчи, хоназод бандаси Н азарбий додхоҳни у том он га (Ҳ и н д и - 
с т о н га ) ж ў н а т и л д и к и , т о к и ҳ у зу р л ар и га е ти б б о р га н вақтд а 
эл чи л и к о д об и н и н г муддаоси ҳамда ваки лли к о д ати н и н г ш арт- 
ш арои ти н и баён этиб ва англатиб, дўстлик асоси н и ва ҳамж иҳат- 
л и к қои д аси н и м устақкам ласин ва кучайтирсин. М уқаррарки, 
(унга) те зр о қ (қай ти ш и га) рухсат бериб, тутиб қолиш ва кеч и к- 
тириш хоҳиш ини қилм асалар.
И н ти қо м ш ам ш и ри ва қонхўр қилич ислом д и н и д у ш м ан - 
л а р и н и н г том иридаги қон л ари д ан ҳам иш а қизил ва қ и п -қ и зи л
бўлсин, пок парвардигор ҳақи.
Ҳазрат Халофа гпаноҳ (Абулфайзхон) нинг Ҳинд вилоятига
табрик юзасидан Аморатпаноҳ Султонбий Қушбеги элчилиги
орқали ёзиб юборган мактуби
Т ангрига ш укурлар ва (ундан) м и н н атд ор(м и з)к и , коинотни 
барпо қилган ва м авж удотлар парвардигори (том онидан) инъом
(қ и л и н г а н ) с у л т о н л и к н и н г б а р ч а га б а р о б а р ф а й з и ва булут 
ф азлидан - “ айт, О ллоҳ м улклар м олики; у хоҳлаган (ки ш и ) га 
м у л к а т о қ и л а д и ” ( д е г а н ) я х ш и о я т н и н г д а л и л и б и л а н
и н со н л ар н и н г м ақсад ва хоҳиш дарахти ш охч ал ари н и н г ғунчаси
1. “Тоҳо ва Ёсин ’’ - “Қуръон ”даги икки (20-ва 36-) ояпыарнинг ношари
бўлиб, уларнинг бу йиғиндиси Муҳаммад пайғамбар нисбати сифатида
ишлатилади.
300

---

ол и й д ар аж а ва ях ш и м артабада - хоҳлаган (к и ш и )и м н и ази з 
қ и л а м а н ” ф о т и ҳ а н и н г хуш бўй иси б и л ан я ш а б , улар турм у- 
ш и н и н г р и вож и ва тараққи ёти га восита бўлмокда. У мид - истак 
н и ҳол и , улуғлик ва ш авкат, ю к сак л и к ва бахт кўчати, қудрат 
ва и қ б о л ш а ж а р а с и , ул уғвор, х од и м , о л и й д а р го ҳ н и н г ол и й
м ақом и ҳаш ам ат ва адолат р авн ақи , саодат ва ш ароф ат рам зи, 
и лти ф от ва м арҳам атнинг п айти, ҳазрат О ллоҳ “л и м аъоллоҳ” 1 
х а б а р л а р и н и н г м а с д а р и ф у қ а р о ва у л а м о н и н г б о ш п а н о ҳ и , 
ф узало ва халқлар қароргоҳи, арш и аъло м ан зи л л и к ва ф ал ак 
м а р т а б а л и к (ж а н о б ) га ҳ а м и ш а о к е а н д е к к а р а м , д е н г и з д е к
марҳамат ва ҳазрат кари м ул -ак р ам л и к н и “ м ен сен и ер юзида 
халиф а этдим (токи ) халкдар орасида ҳақиқатни ҳукм қ и л ғи л ” 
( о я т и ) н и н г и ж р о с и б и л а н ва “ ю қ о р и д а р а ж а ( м а қ о м ) га 
к ў т а р и ш ” (о я т и ) н и н г та қ о зо с и б и л а н д о и м о серунум эти б , 
к и ш варк уш оли к б ай р о ғи н и н г м оҳчасини (ойчасини) п ортласин, 
т а н ф и ҳим оясидаги ул давлат хайрихо^парига (бир) ш абистон 
(о со й и ш тали к бахш этувчи) бўлсин.
“ О ллоҳга ш укр қи л и ш (би лан ) неъм атлар устига неъм атлар 
қўш и л ад и ” . Қ удратли ва я го н а ҳазрат (тан гри ) н и н г и л ти ф от 
м арҳам ати б и л ан д а в р к е л и н ч а к л а р и н и н г хурш ид рухсори ва 
з а м о н қ и з л а р и н и н г қ а м а р о р о с и ж а в ҳ а р ва л а ъ л л а р б и л а н
ҳузурусурурни безади.
Ш у хуш ва и н т и з о м ў р н а т и л г а н к у н л а р д а “ У - О л л о ҳ
м арҳам ати, уни хоқлаган (ки ш и ) га б ер ад и ” деган (оят) иш орати 
б и л ан ҳож атлар қ о зи с и (та н гр и ) даргоҳи даги ҳ о ж а тм а н д н и н г 
бахтли зотл и ги д ан ва б а р а к а с и н и н г зиёд али ги д ан ш аҳарларда 
яш о в ч и л а р н и н г м уддаолар чеҳраси ва м ам лакат хал кд ари н и н г 
п еш онаси ф арогат ва о со й и ш та л и к н и н г гул-гул оч и ли ш и ҳамда 
о м о н л и к ва ти н ч л и к н и н г н ақш и билан там ом зебу зийнатланди. 
Ф уқаро аҳ вол и н и н г чам ан и ва р аъ и ятн и н г ум ид гулш ани (бизга) 
х ай р и х о \л а р н и н г ёрдам и б илан ж абр ш ам оли ва тўф он тугёнидан 
салом ат бўлиб, ҳам иш а эм и н у о м о н л и к б оиси бўлмиш мунаввар 
зо ти м и зн и н г сиҳат-салом атлиги тилга о л и н и ш д араж асига етди.
Б у м и с л с и з ҳ а д я л а р н и н г ш у к р о н а с и б и л а н м у а т т а р
х о т и р и (м и з ) н и н г м у л о ҳ а за с и ва ф а й з л и к к ў н ги л м ан зу р и
ш улки, ўз м а қ са д и н и ги н а кўзлаб пиёда ю рувчилар ва м ақсадсиз
/. 
Ли маъоллоҳ - сўфизмга оид терминлардан бўлиб, “Оллоҳ билан
яқинлашиб, бирлашиб кетган ” деган маънода.
301

---

м ай д он д а ж ой и д а туриб қолганлар м ақ сад б и со ти д а ва талаб - 
л а р н и н г катта йўлида ум ид ю зларини д и л ором о т устида (бизга) 
қ а р а т и б , ф а р з и н ю р и ш д а ҳ о д и с а л а р н и б а н д ва ф и л н и м о т 
қ и л и ш н и (б и р -б и р и д ан ) ф а р қ қил м ад и л ар ҳам да дўстлар й и ғи - 
нида ум ид кўвачаси дан тотли ва лаззатли бўлиб, тал х к о м л и к к а 
ю злантирувчи м астл и к қултумлар ва (к и ш и н и ) и к к и л ан ти р у в ч и
соғи рд ан б есаран ж ом бўлм адилар.
Б а х т и ё р л и к б и л а н э г и з а к б ў л ган ш у в а қ т л а р д а д ў с т л и к
г у л и с т о н и н и н г с е в и н ч л и м а й и н ш а б б а д а с и н и н г э л ч и с и у 
бую кл и к сар о й и н и н г тўрида тахтда ўтирувчи ва адолат ай вон и
суф аси д аги тахтга м у н о си б н и н г д авл ат қ у ё ш и н и н г тулуъи ва 
адолат нурлари пайдо бўлгани ҳақида хабар келтирди. Бу хабар 
х о т и р б ў с т о н и р а й ҳ о н л а р и г а т о з а л и к ва к ў н г и л б о ғ л а р и
сунбулларига р а в н а қ бахш этди; дил ғунчаси садбарг (ю збарг) 
бўлиб очилди. Ва бош дан охиригача саодатли бўлган ул дўст огоҳ 
(п о д ш о \) зо тн и н г салом атл и ги н и н г қувончидан кўнгил ти н ч л и к
ва севинч боиси зиёда бўлди.
Н иҳоятда с и д қи д и л л и к билан ул олий ж аноб х о д и м л ари н и н г 
т и н ч л и г и н и и с т а й м а н . К а р и м ( т а н г р и ) н и н г о л и й ж а н о б
м а р ҳ а м а т л а р и д а н бу б а н д а н а в о з , м у с у л м о н л а р г а х а й р и х о ҳ , 
ҳуш ёр д и р к и , унга к а р а м л и к о т а -б о б о л а р и м и з ва улуг аж д од- 
л а р и м и з д а н м е р о с б ў л и б қ о л г а н б у о л и й ҳ и м м а т л и к ва 
к о м р о н л и к м уяссар бўлди ва абадий бўлиб қолади.
Бую к о та-б о б о л ар и м и зн и н г ри зол и к йўли д ўстл и к ва (олий) 
м ақ сад қо и д ал ар и н и м устақкам лаш бўлиб, эл ч и ва м актублар 
ю бориб, м увоф и қл и к ва ҳаққон и ятн и изҳор қи л и ш э к а н , лозим
ва з а р у р и ш у л к и , б и з н и н г қ а й т а т и к л а н г а н ва а в л о д ва 
ф а р за н д л ар и м и зга тақ д и м қи л и н ад и ган р а с м -о д а т и м и з (яъ н и
д ўстл и ги м и з) ўз хусусиятини янада кучайтирган ҳолда вож иб 
бўлмоғи керак.
Ш у м аъ н и н и ҳосил қ и л и ш учун а м и р л и к п а н о ҳ и , ви л о я т 
д а с т г о ҳ , ш а к - ш у б ҳ а с и з д а в л а т х о ҳ , т ў ғ р и э ъ т и қ о д л и к ,
м арҳам атга л о й и қ , х о н а зо д и н о я ти га қо б и л ; а в л о д -а ж д о д и д ан
т о р т и б ол и й о с т о н а м и з ғуборини т о б е ъ л и к кў зи га тўтиё деб 
б и л г а н , а ж о й и б о д о б л и к ва м ақ то вга а р з и й д и г а н а х л о қ л и к , 
м у л о зи м а тн и н г қ о и д а ва д асту р и н и яхш и т у ш у н а д и га н , адаб 
та ъ л и м и ва таъ зи м о д о б и н и б и л ад и ган Р у стам б и й О т а л и қ н и н г
ўғли С у л то н б и й д о д х о ҳ н и э л ч и л и к (р ам зи ) б и л а н ва ф и р у зб ах т
302

---

т а х т (и н ги з) н и т а б р и к л а ш важ ҳидан у т о м о н г а эл ч и эти б тай и н
қ и л и н д и , б о р и б кам ол ҳ ам ж и ҳ атл и к хусуси яти ш арои тл ари га 
р и о я қ и л и б , б и р л и к р а с м -қ о и д а л а р и н и к ў н ги л д а ги д е к н ати ж а- 
л и к қ и л и б ва м устаҳкам л аб, с ў н г қай тад и .
Қ а ч о н к и , (ҳузурларига) та ш р и ф бую ри ш д ан м ам нун бўлиб, 
б а н д а л и к л о зи м а т и н и ўрн и га қўйса, унга то п ш и р и л га н зарур 
и ш л а р д а н н и м а и к и э ш и т и л с а қ у л о қ б е р и б ( у н г а ) и қ б о л
д а р аж а с и н и (яъ н и қабул этиб бахтиёр қ и л и ш л и к н и ) м уносиб 
кўрсалар.
Х и л оф от ва к о м р о н л и к кунлари аб ад и й ва д авом ли бўлсин.
П о к п а р в а р д и ю р ҳақи!