Умуман, мафақат М овароуннаҳр, балки бутун империя сарҳад-
ларида ўрнатилган қатьий тартиб-қоида ва карвонлар қатнови учун
туғдирилган қулай
ш арт-ш ароит туфайли, турли ноҳиялар ўрта-
сидаги савдо-икгисодий алоқалар билан бир қаторда хорижий эллар
билан бўлган савдо-сотиқ ҳам ўсиб борган. Амир Темур ўзининг
ёзиш маларида, жойларда олимлар билан уюштирган суҳбатларда
бу масалага алоҳида ургу берган, мамлакатлар ўртасидаги савдо-
иқтисодий алоқаларнинг ривож ланиш и муҳим омиллардан бири
эканлигини, унинг измидаги юртларда бу масалага алоҳида эътибор
бериб келаётганлигини \а р вақг қайд этиб ўгган. Бу нарсанинг
ҳақиқатга мос эканлигини исботловчи далиллар кўп. М анбаларда
ёзилиш ича, империя сарҳадларида
мусулмон савдогарлари билан
бир қаторда насроний, ҳинд, хитой савдо ахди ҳам бемалол ф аолият
' кўрсатган, карвонсаройлар, бозорлар ва бош қа кулайликлардан
тўла ф ойдаланиш хуқуқига эга бўлганлар. Айни вақтда, А мир Темур
бош қа ҳукмдорларга ёзган мактубларида уларга \ам савдо-сотиқ.
учун ана шундай ш арт-ш ароитлар яратилиш ини тавсия этган. Бу
ҳол унинг Ф ранция короли Карл VI, Англия қироли Ҳ енрих IV,
К астилия қироли Ҳ енрих III га йўллаган мактубларида ҳам ўз
иф одасини топган. М асалан, 1402 йилда Ф ран ц и я ва А нглияга
юборган ўз элчиси Султония архиепископи Ж анга қироллар учун
топш ирилган махсус мактублардан таш қари Соҳибқирон
куйидаги
икки нарсага гоят қаттиқ эътибор бериш ни уқгирган: 1. Ҳар иккала
давлатда истиқомат қиладиган мусулмон ва христианлар ўртасида
эркин иқтисодий муносабатларни барпо этиш , савдо-сотиқни ҳар
тараф лам а ривож лантириш . 2. Агар қирол ж аноби олийлари ва
ҳурматли герцоглар бунга раъй бирдирсалар ва розилик берсалар,
унда ушбу масала юзасидан бир ш артнома тузиб, бу ҳолни
расмий
мустаҳкамлаш. Ш унингдек, А мир Темур Хитойдаги М ин им перия-
си билан ҳам то 1404 йилгача яқ и н д иплом атик ва икгисодий
алоқаларнинг жорий этилиш ига алоҳида эътибор бериб келди. Хитой
императори Тайцзу (1368-1398) А мир Темурга бир неча бор элчилар
ю боради ва С о ҳ и б қи р о н ҳам 1387, 1392 ва 1395 й и л л ард а бу
м ам лакатга ўз э л ч и л а р и н и йўллаган. Э лчиларга то п ш и р и л га н
мактублардан бирида А м ир Т ем урнинг
М ин им перияси билан
дўстона алоқаларни қўллаб-кувватлаш истаги, ш унингдек, савдо-
с о т и қ соҳасидаги а й р и б о ш л а ш н и н г қар о р то п и ш и д а н , Х итой
бозорларининг очилиш идан мам нуният туйгулари иф одаланган.
89
Т аш қи савд о-иқтисоди й ал оқаларн и н г ри вож лан и ш и н атиж а-
сида Т ем ур и м п ер и яси н и н г барча қисм ларида
б озорлар гавжум
бўлган. И спан элчиси Руи Гонсалес де К лавихони нг гувохлик
б ери ш и ча, м ам лакат пойтахти С ам арқан д ш у ерда и ш лаб ч и қа-
рилган ва ж аҳоннинг турли қисм ларид ан келтирилган товарлар
билан тўлиб-тош иб кетган эди. У ёзади: “ Росси я ва Т атариядан
бўз, сурп ва о тл ар , Х и той д ан и п а к газл ам ал ар к е л ти р и л га н .
Бундан таш қ ар и , Х итойдан б о ш қ а ж ойда бўлм айдиган м уш к,
ёқут ва м арварид, бриллиантлар ва кўплаб
ан вой и зираворлар
келтирилади” 1.
А м ир Т ем урнинг С ам арқанддаги саройида, у ҳарбий ю р и ш
л арда бўлган вақтларида и м п ер и ян и н г турли ж ойларида ую ш ти-
рилган барча тантаналарга атроф м ам лакатлар элчилари такл и ф
э т и л г а н ва уларга э ҳ ти р о м к ў р с а ти л га н . И б н А р а б ш о ҳ н и н г
ёзи ш и ча, А м ир Темур етти й и л л и к (1399-1404) ҳарбий ю риш дан
қайтгач, ўз пойтахти С ам аркан д яқи н и д аги К он и ги лд а ую ш ти-
рилган тўй сайлларида кўплаб чет эл л и к м еҳм онлар, ж ум ладан,
қатор хориж ий д авл атл ар н и н г эл чи л ари ҳам ҳозир бўлганлар.
“ У ш бу улуғвор сайлларга, - деб ёзади уни ўз кўзи б и л ан кўрган
И б н А рабш оҳ, - дун ён и н г турли м ам лакатларидан армугон ва
совгалар келтирдиларки, ш улар
ж ум ласидан ж и раф лар, туякуш -
л ар бор эди; Х итой, Ҳ инд, И роқ, Д аш т, С и н д , Ф а р а н г элчилари
ва улардан бош қалар, я қ и н ва узокдаги барча қисм лардан келган
вакиллар, ҳар бир мухолифу м увоф иқ, дўсту душ м ан вакиллари
йигилган эд и лар” .2
А м ир Темур асос солган бую к и м п ери ян и н г хориж ий ва д и п л о
м атик м уносабатларига д о и р ю қорида
келтирилган маълумотлар
С оҳ и б қи р о н н и н г бую к давлат арбоби ва зукко д и п л о м ат бўлган-
л и ги н и , у тузган д авлатнинг ж аҳон м иқёсида д о вр у қ таратган-
лиги ва кенг миқёсда ф ао л и ят кўрсатганлиги, ўз давридаги барча
н у ф у зл и м ам л ак ат л ар б и л а н я қ и н а л о қ а л а р ў р н а тга н л и ги н и
исботлаб турибди.
/.
Do'stlaringiz bilan baham: