Ўзбек дипломатияси тарихидан

Ўша асар. P. XXIII.
2. Низомиддинов И.Ё. XVI-XVIII асрларда Ўрта Осиё ва Ҳиндистон
муносабатлари. Тош., ФАН, 1966. 53-бет.
3. Муҳаммад Ҳади “М алиҳо” Самарқандий, М узаккир-и-Асҳоб.
Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Шарқшунослик институты
қўлёзма фонди. № 4270. 234-бет.
106

---

ўз ичига олган Т ем ур и м п е р и я с и н и н г гуллаб-яш наган пойтахти 
- С а м а р қ ан д н и й ў қотган л и кл ари сабаб бўлган, деб ў й л а й м и з” 1.
Ҳ ақ и қ атан \а м Т ем ур авлодлари бўлган бобурий султонлар 
Т у р к и сто н н и ўзларига б о ш қ ар и ш учун м ерос бўлиб қолган дунё 
деб \и со б л а га н л а р . М асалан, Бобур Ҳ и н д и стон д а ўз ҳок и м и яти - 
ни ў р н атган д ан сўн г, у ерда д о и м о яш аб қоли ш н и яти й ўқ 
эди, б алк и у ўз д авл ати н и Т ем ур б об оси га ўхш аб С ам арқан д д ан
туриб б о ш қ а р и ш н и хоқлар эди.
Б о б у р н и н г в а ф о ти д а н к е й и н , Ҳ ум ою н ва ундан к е й и н ги
авлод лар н и ҳоят ў зл а р и н и н г Ҳ и н д и стон султонлари си ф ати даги
м а в қ е л а р и н и т а н о л г а н л а р . Л е к и н к е л и б ч и қ и ш и , қ а й с и
сулолага м ансублиги жуда ҳам катта аҳам и ят касб этган дунёда, 
Т ем у р и й л ар с у л о л а с и н и н г ваки ллари бўлган бобурий султонлар 
Ҳ и н д и с т о н д а м у с т а ҳ к а м ў р н а ш и б о л с а л а р - д а , ў з л а р и н и н г
Т у р к и с т о н га бўлган и н т и л и ш л а р и н и \е ч тўхтата о л м аган л ар . 
Абул Ф азл А кбарн и “ К ўрагон о и л а с и н и н г ф ах р и ” ва “Т ем ур 
у р у ғ и н и н г ч и р о ғ и “ ч и р о ғ - и - д у д м о н - и - С о ҳ и б қ и р о н » 2 д е б
атай д и . Ж а ҳ о н ги р К об ул д а, Б о б у р н и н г м ақ б ар аси ё н и д а , ўз 
н о м и ва Т е м у р д а н к е й и н г и а ж д о д л а р и н и н г н о м л а р и ў й и б
ёзи л ган то ш н и ў р н ати ш н и бую рган эд и 3.
А м и р Т ем ур си й м о с и барча Б обурий султонлар учун нам уна 
бўлиб х и зм ат қи л ган . Т ем у р ш ахси яти га, у н и н г ю ри ш л ари га 
б а ғи ш л а н га н к и т о б л а р д о и м о у л а р н и н г ҳам роҳи б ў л ган л и ги
би зга м анб алард ан маълум. М асал ан , Ж аҳон ги р ва Ш о қ Ж аҳон 
Ш ар аф и д д и н Али Я зд и й н и н г “ З а ф а р н о м а ” асари н и қ ай та-қай та 
ўқиб ю рганлар.
Б обурий султонлар Ҳ и н д и сто н д а ўз ф аол и ятлари д аво м и д а 
(д а в л а т б о ш қ а р у в и , и ж т и м о и й -и қ т и с о д и й с и ё с а т д а ва ҳ .к.) 
кў п и н ч а Т е м у р и й л а р д а в р и д а ги қ о н у н -қ о и д а л а р , а н ъ а н а л а р , 
расм -русум ларга ам ал қи лган лар.
Б о б у р и й л а р Ҳ и н д и с т о н д а ўз ҳ у к м р о н л и г и н и м у с т а ҳ к а м
ўрн ати б ол ган лар и д ан сўнг, та ш қ и дунё ҳукм ронлари уларни 
Т ем ури й лар хонадони д авом чи л ари си ф ати да тан о л и ш н и л о зи м
/. 
Richard С. Foltz. Mughal and Central Asia. Oxford, 1998, p. XX IIX.
2. Abul Fazl. “Allami ”, Akbar-nama, ed. Abd al-Rahim, 3 vols., Tr.
Henry Beveridge, (reprint Low Price Publ. Delhi, 1993), i, p., 17 (text p. 8).
3. Shan Nawaz Khan and Abd-Hayy. Ma athir al-ulama, tr. Henry
Beveridge, Calcutta, 1941-1942. p. 97.
107

---

то п д и л а р . М асал ан , Э р о н ш оҳи А ббос Ж а ҳ о н ги р га й ўллаган
р асм и й м актубида “ уш буни К ўрагон тахтида ўтирган зотга ва 
Т ем ур то ж и н и н г м еросхўрига й ў л л ай м а н ” 1, д е б ё зад и ва ян а 
б и р ж ойда Ҳ и н д и сто н эл ч и си Хон А ълам га и м п ер ато р га совға 
тар и қаси д а И сф аҳон дан Т ем ур, у н и н г ўғиллари ва л а ш к а р б о ш и - 
л а р и н и н г Т ўхтам иш хон б и л ан ол и б бораётган ж ан гги тасви р- 
л а н ган н о ёб сан ъ ат а с ар и н и о л и б кети ш га рухсат б ер ад и .2
И к к и м и н та қ а х а л к д а р и н и н г X V I-X V II а с р л а р д а ги а л о қ а - 
л ар и д а ислом д и н и н и н г ҳам б и рл аш ти рувч и ро л и б о р л и ги н и
и н к о р қи л и б бўлм айди. Ў ш а даврд а Ҳ и н д и с то н м усулм онлари 
Т у р к и сто н н и эн г аввало д и н и й илм лар м аркази си ф а ти д а ҳурмат 
қ и л га н л а р , а й н и қ с а , Б ухоро м а д р а с а л а р и н и н г д о в р у ғи Ҳ и н д
м усулм онлари о раси д а к е н г ёй и лган . Ш у сабаб д ан б и р қан ч а 
ҳи н д м усу л м о н л ар и Б ухорода таҳсил о л г а н л и к л а р и м аъ л у м 3. 
Ю қ о р и д а б а ё н қ и л и н г а н ф и к р л а р ва б и р қ а т о р м а н б а ва 
а д а б и ё т л а р д а н о л и н г а н м а ъ л у м о т л а р X V I-X V II а с р л а р д а
б о б у р и й л а р д а в р и д а г и Ҳ и н д и с т о н ва Т у р к и с т о н ў р т а с и д а
д и п л о м а т и к , ҳ а р б и й , с а в д о ва м ад а н и й а л о қ а л а р а н ч а ф ао л
о л и б б о р и л ган л и ги д ан д а р ак беради.
XVI а ср охи рлари да М овароуннаҳр, Ҳ и н д и с то н ва Э рон д а 
кучли ф еодал давлатлар та ш к и л топади. Ҳ и н д и с то н д а б о б у р и й ­
л а р с у л о л а с и н и н г э н г забардасти бую к А к б ар с а л т а н а т эгаси 
бўлганда (1556), М овароуннаҳрда ш а й б о н и й л а р с у л о л а -с и н и н г 
сўнгги тад б и р ко р н ам о ян д аси Абдулла II ҳ о к и м и я тн и ўз қўлига 
олди (1557).
А б д ул л ахон ва А к б а р тах тн и э г а л л а г а н л а р и д а н к е й и н ўз 
д а в л а т л а р и н и м у ст а ҳ к ам л а ш га, м у ст а қ и л ва я р и м м у стақ и л
хон ва к н я зл и к л а р н и бўй сун ди ри ш га, я н ги д а н -я н ги ўлкал арн и
б о си б ол и ш га к и ри ш д и л ар. А бдуллахон қ а т т и қ кураш нати ж а- 
си д а Балх ва Ҳ и ротн и (1573), Ш аҳри саб з, Қ ар ш и ва Ҳ и со р н и
(1574), худди ш у й и л л ар и А к бар М алва, Г о н д в а н , Ч и то р ва 
Гуж аратни забт этди. Ў ш а даврда и ккал а д авл ат ўртасида бир 
қатор д и п л о м ати к алм аш и н увл ар бўлиб ўтди. М асал ан , А бдулла-
, /.