Ўзбек дипломатияси тарихидан

Низомиддинов. Ўша асар. 15-бет.
2. Ўша асар, 15-бет.
3. Умников И. Абдулланаме Хафиза Таныша и его исследователи.
“Записки коллегии востоковедов”. IV. Тош., 1929. с. 325.
4. Ўша жойда.
110

---

Ҳ ақи қатд а М ирқурайш элчилиги узо қ вақт А кбар том он и д ан
қабул қи л и н м ай д и . Э лчилар 1585 й и л н и н г охирида ўз м ам л ака- 
тига қайтиш олдидангина қабул қ и л и н ад и л ар .1
1586 й и л н и н г август о й и д а М и р қ у р ай ш б о ш л и қ э л ч и л а р
Ҳ и н д и с т о н д а н ўз ю р т л а р и га А к б а р т о м о н и д а н А б д ул л ахон
саройига ю борилган Ҳ аким Ҳўмом ва М ир С адрж аҳон элчилиги 
билан биргалиқда қайтиб келадилар. Ҳ аким Ҳ ўмом давлат иш лари 
б илан келган расм ий элчи ҳисобланса, Садр Ж аҳон А бдуллахон­
н и н г отаси ваф от этиш и м уносабати б илан таъ зи я б и л ди ри ш
учун ю борилган А кбар вакили эди.
Э л чи л ар 1587 йили м ай ойида Абдуллахон саройига келадилар 
ва А бдуллахон уларни катта тан тан а билан қабул қи л ад и 2.
Ҳ и н д эл ч и си А кбарн и н г Абдуллахон ном ига ёзилган м акту- 
б и н и то п ш и р а д и . М актубда д авл ат те пас и д а турган ш о \ ёки
хо н н и н г ўз м ам л ак ати н и идора этиш и ва б о ш қ а м ам лакатлар 
халқлари б илан ўрнатиладиган дўстона м уносабатларида у н и н г 
тутган ўрн и , А бдуллахоннинг А кбарни ислом д и н и га нисбатан 
бўлган салбий қараш лари тўғрисида ёзилади. А кбар ў зи н и н г жавоб 
м а к т у б и д а у ч и н м у с у л м о н л и г и , и с л о м д и н и қ о и д а л а р и н и
б у зи ш га у р и н м а г а н л и г и , ф а қ а т у л а м о л а р ҳал қ и л а о л м а га н
м асалаларни ҳал қи ли ш га ҳаракат қи л ганлигини ёзади. М актубда 
Э р о н м а с а л а с и т ў ғ р и с и д а ҳам ф и к р б и л д и р и л г а н . Л е к и н
А к б ар н и н г м актубида Э рон н и босиб олиш тўғрисида а н и қ ф и к р
а й т и л м а га н , ш у б и л ан б и р га А бдуллахон Б а д а х ш о н н и б о си б
о л ган ли ги ҳам эслати б ўтилм аган, д ем ак, Ҳ и н д и сто н давлати 
Абдуллахон б илан ал оқан и м ураккаб л аш ти ри ш н и истам аслиги 
а н и қ эди.
1589 йилда Ҳ аки м Ҳ ўм ом Туркистондан Ҳ индистонга қайтади. 
У А б д у л л ах о н н и н г м актуб и н и о л и б боради ва у б и л ан бирга 
А б д у л л ах о н Б о б у р и й л а р и м п е р и я с и с а р о й и г а т а й и н л а н г а н
элчилари си ф ати д а А ҳмад Али О тал и қ ва М ир С ад рж аҳонлар 
унга \ а м р о \ б ўлиб б оради л ар. А бдуллахон А к б а р ш о ҳ н о м и га 
ё з и л г а н х а тд а у н г а м и н н а т д о р ч и л и к б и л д и р а д и , м а к т у б д а
1. 
Н изом иддин ов И. Ўрта О сиёнинг чет эл ш арқи билан
муносабатлари. Т., 1961. 17-бет.
2. Ўша жойда.
111

---

ш ундай ф и к р билдирилган эд и ки , гуё А кбарнинг илтиф оти билан 
Абдуллахон Ҳ и рот ва Х уросонни забт эти ш га м у ваф ф ақ бўлган.
Б ундай э л ч и л ар ал м аш и н у ви к е й и н ч а л и к ҳам д а в о м этди. 
М а с а л а н 1591-1592 ва 1597 й и л л а р д а А к б а р н и н г э л ч и л а р и
Туркистонга келганлиги маълум.1 Ҳ ар и кки давлат ўзаро дўстлик 
муносабатларини сақлаб қолиш дан м анф аатдор эди. Абдуллахон 
учун Бобурийлар и м п ериясининг Эронга қарш и кураш да бетараф
позицияда туриш и аҳамиятли бўлса, бобурийлар им перияси учун 
эса ўзбек хонлиги билан дўст бўлиш и Ҳ и н д и стон н и н г ҳали тобе 
бўлмаган ўлкаларни босиб олиш ни м уваф ф ақиятли там ом лаш да 
и м п е р и я н и н г ш а р қ и й ў л к а л ар и д а о с о й и ш т а л и к ҳукм с у р и б
туриш и учун зарур эди.
. Ҳ и н д и с т о н д а А к б а р ш о қ д а н к е й и н г и б о б у р и й с у л т о н л а р
Ж аҳонгир (1605-1627) ва Ш оҳ Ж аҳон (1627-1658) ҳукм рон л и к 
қилган даврларда м интақалар ўртасидаги д и п л ом ати к алоқалар 
тўхтаб қолгани йўқ.
М асалан, Бухоро хони И мом қулихон (1611-1642) 1614 йилда 
ўз эл ч и л ар и н и им ператор Ж аҳонгир сар о й и га ю борган. Ҳ и н д
тарихчиси Рам еш Варма ўзбек элчилари ҳақида гапириб , улар 
И м о м қ у л и х о н н и н г Ж аҳ о н ги р н о м и га ё зга н м а к ту б и н и о л и б
к е л г а н л и к л а р и н и а й т а д и .2 М а к т у б д а ў з б е к х о н и м а р ҳ у м
А бдуллахон ва А к б ар зам о н л ар и д а Т у р к и с т о н ва Ҳ и н д и с то н
м амлакатлари ўртасида ўзаро и тги ф о қ тузилган бўлиб, бу и тти ф о қ 
натижасида И р о қ ва Э рон н и н г кўп қисм и ва Х уросоннинг босиб 
ол и нганлиги тўғрисида ёзилган, деб кўрсатилади.3 О радан бир 
қанча вақт ўтгач, 1625 йилда Ж аҳонгир ўз элчиси Ҳ аким Ҳ ози қн и
М овароуннаҳрга - И момқулихон саройига юборади.
Ҳ аким Ҳ о зи қ ўз зам онасининг бую к ки ш и си , ёрқи н акд эгаси, 
ол и м , ш о и р ва табиб эди. Ҳ аки м Ҳ о зи қ н и н г м ам лакатлараро 
дўстликни мустаҳкамлашда катга роль ўйнаганлигини ўзбек олим и 
И. Н изом иддинов алоҳида таъкидлайди.4 1626 йилда И момқулихон 
император Ж аҳонгир саройига ўз элчиси Абдураҳмон Ж уйборийни 
ж>шатиб, Х уросон учун с а ф а в и й л а р га қ а р ш и кураш д а ёрдам
/.