Ўзбек дипломатияси тарихидан

М у ҳ а м м а д Р и зо Б алхий. М акт убот и
А м ир Ҳайдар.
Ў зР ФА Ш арқш ун осли к инст ит ут ы қ ўл ёзм а л а р хазинаси.
Инв. № 292.
Д . В ал и ева т арж им аси.
Амир Ҳайдарнинг Россия подшохи
Александр I га мактуби1
“ Л а ш к а р и ю л д у зл а р ч а с а н о қ с и з , М а р с (М и р р и х ) с и ф а т
д аҳш атли к, Сатурн (Зуҳал) я н гл и қ ю к сак, П леяды (Сурайё) ва 
Ю п и т е р ( М у ш т а р и й ) ў р н и н и э г а л л о в ч и , М а к е д о н и я л и к
И с к а н д а р д е к кў р кам , э н г қуд ратл и ва кўп м ам л ак атл ар н и н г 
э га с и , қу ёш д ек тож б езаган п о д ш о ҳ (ва) п о д ш о \л а р авлоди, 
х оқон (ва) хоқонлар авлоди, А лександр П авлович, Р оссиянинг 
я к к а ҳокими!
С и з г а с и ҳ а т -с а л о м а т л и к , т и н ч л и к - х о т и р ж а м л и к ва ш оду 
ҳ у р р а м л и к ти л а й м а н . С а л о м л а р д а н с ў н г ў зи м н и н г (ш ун дан ) 
м а м н у н л и г и м н и и з ҳ о р қ и л и ш ш а р а ф и г а м у я с с а р м а н к и , 
ҳ азр ати н ги зн и н г қулоғим изга ети б келган барча таш виш лари, 
Х у д о н и н г м а р ҳ а м а т и б и л а н б а р ҳ а м т о п д и : ч у н о н ч и , 
в и л о я т л а р и н ги зга б о с т и р и б к е л га н ф р а н ц у з л а р н и н г қўш и н и
С и зга баъзи тал о ф о тл ар етказган ва бу д ўстл и ги м и з туф айли 
б и зга ҳам д арду ал ам к ел ти р ган эд и . Б и р о қ С и з н и н г голиб
/. 
Внешняя политика России XIX и начала XX века. Серия 1. Т. УШ.
М. 1972. с. 650-651.
3 4 9

---

л аш кари н ги зга насиб бўлган такд и рга ш укурки, улар ёв устига 
қи л и ч я л о н ғо ч л а б б о р и б қ и р и б т а ш л а д и ва қуви б ю б о р и б , 
ф и тн ан и барбод қилдилар, кўплаб ўлж алар олдилар. (Б ундан) 
б и з узоқ вақтлардан буён давом этиб келаётган ўзаро дўстлигим из 
ва тотувлигим из важҳидан б ағоят ш одландик. И м ператор аъло 
ҳазратларига шу таб р и к л а р и м и зн и е т к а зм о қ учун ж ан о б и н ги з 
ю к са к с а р о й и га ғай ратл и а м а л д о р и м А зи м ж о н д е в о н б е г и н и
танлаб, ўзим дан элчи қилиб ю бордим .
М о с к о в га ёв ҳуж ум и ю з б е р г а н д а кўп рус с а в д о га р л а р и
(қатори) бухоролик савдогарлар ҳам м ол-м улкда катта талоф атлар 
к ў р д и л ар ; ва ум ид қ и л а м и з к и , и м п е р а т о р а ъ л о ҳ а зр а т л а р и , 
и н с о н п а р в а р л и к ва ч е к с и з м а р ҳ а м а т ю за с и д а н ў з и н г и з н и н г
ф уқаролари н ги зга туганм ас х ази н ан ги здан м укоф от б ер ган и н - 
гиздек, б и зн и н г бечора савд огарлари м и зн и ҳам худди ўзи н ги з- 
н и к и д ек кўриб, ҳар и к к и д а в л а тн и н г рози л и ги б илан уларни 
(ҳам) м арқам атингиздан д а р и ғ тутм ағайсиз.
Т роицкдаги баъзи бир м ан саб дорл ари н ги з (у ерга) борадиган 
бухоролик савдогарларга турли хил ранж у азиятлар етказиш идан 
хабар т о п и б , б и з и м п ер а т о р а ъ л о ҳ а зр а тл а р и д а н с ў р а й м и зк и , 
уларга қ а тт и қ т о п ш и р и қ б ер сан ги з, то к и м ўш а м ансаб дорлар 
м азк ур с а вд о гар л ар га а в в ал ги қ о и д а л а р б ў й и ч а м у н о саб атд а 
бўлсинлар; бундан аъло қазратн и н г н ом лари ҳамм а ёкда шуҳрат 
қозонади ва ўртам издаги д ўстлик ол д ингидан кўра ҳам мустаҳ- 
камланади.
Б из турк султонига таб р и к учун ю борган ғайратли ва ҳурматли 
м а н с а б д о р М и р з а М у ҳ а м м а д ю с у ф қ ў р ч и б о ш и э с а , у м и д
қилам изки, им ператор аъло ҳазратлари, м арҳам атингиз ю засидан 
ў з и н г и з н и н г м а н с а б д о р л а р и н г и з г а б у й р у қ б е р и ш н и л о з и м
топ сан ги зки , токим у м ан саб дорн и м улклари н ги з бўйлаб ҳамма 
ерда, чегарагача ва орқага қай ти ш д а м ансабдорлар қабул қи л са- 
л ар , унга м еҳ м о н н а в о зл и к кў р сатсал ар ва у бехавоти р с а ф а р
қила олса.
Б о ш қ а и ш л а р и м и з ҳ а қ и д а м а н с а б д о р л а р и м и з А з и м ж о н
д евон б еги га о ғзак и а р з қ и л и ш га т о п ш и р и қ б ери лган ва унга 
тўла и ш о н и ш и н ги зн и сўрайм из!”
Ё р л и қ ҳиж рий 1229 йил жумодул аввал (1814 йил 21 апрел) 
да им золанганлиги ва орқасида сиёҳли муҳрда: М ирҳайдархон 
М ирмаъсум ўғли деган ёзув борлиги қай д қилинади.
350

---