|
Fitopatogen batsillalar. Bular ham turli-tuman bo’lib, o’simliklarda kasallik qo’zg’atadi. Vas. mesentericus vulgatus makkajo’xori so’tasida bakterioz kasalligini qo’zg’atadi (13-rasm).
13-rasm. Makkajo’xorining vilt kasalligi: 1.2-zararlangan changchilari; 3 5-kasallangan barglari; 4-zararlangan so’tasi
Xatto, o’rik va shaftoli mevalarini ham zararlaydi, barglari zararlansa, yemirilib ketadi. Bu kasallik birinchi marta Armanistonda aniqlangan.
Fitopatogen bakteriyalardan Bact. phytophtorum kartoshkada qorason kasalligini qo’zg’atadi. Fitoftora poyasining pastki tomonidagi parenxima to’qimalaridan o’tkazuvchi naylar orqali boshka joylarga o’tadi, poya mo’rt bo’lib qoladi.
Kasallik zararlangan tugunaklar yoki tuproq orqali tarqaladi, bunda 5% dan 50%
gacha xosil nobud bo’ladi.
Bact. corotovorum sabzavotlarda chirish kasalligini keltirib chiqaradi.Bact. tracheipilum bodring, pomidor va shu oilaga mansub boshqa o’simliklarda so’lish kasalligni vujudga keltiradi. Bu kasallik dunyo bo’yicha keng tarqalgan.
Bact.amylivirum mevali daraxtlarda kuyish kasalligini vujudga keltiradi, atirguldoshlar oilasining 36 taga yaqin turini zararlaydi, ayniqsa nok va olma ko’p zararlanadi. Kasallangan gul novdalar va pishmagan mevalar qorayib qoladi. Kasallik juda katta charar keltiradi. U ko’p mamlakatlarda tarqalgan (14-rasm).
Chromobacterium crevanense g’o’za o’simligida ildiz chirish kasalligini vujudga keltiradi. Chromobacterium vitivorum -- tok poyasini kasallantiradi (15-rasm).
15-rasm. Tok novdasining nekroz kasalligi.
Fitopatogen zamburug’lar. Turli mamlakatlarda 150 yil mobaynida 187 turga mansub Verticillium zamburug’i topilganligi tug’risida ma’lumotlar to’plangan. SHulardan Rossiyada 56 turi va 9 ta tur ichidagi formalari, O’rta Osiyoda 23 ta turi, O’zbekistonda 14 ta turga mansub bo’lgan vakillari uchraydi. Bulardan go’za o’simligida vilt kasalligini qo’zg’atadi.
O’rta Osiyoda bu kasallikni birinchi bo’lib 1928 yilda Zaprometov aniqlagan. 1929 yili esa Yachevskiy bu kasallikni vujudga keltiradigan zamburug’ — Verticillium dahliae ni topadi. Bu kasallik Armaniston, Ozarbayjon, Tojikiston, Turkmaniston va O’zbekistonning barcha viloyallarida uchrashini ko’pgina olimlar aniqlaganlar.
Kasallik keng tarqalishining asosiy sababi, bir yerga uzoq muddat bir xil o’simlik ekilishidir. Kasallik asosan kasallangan o’simliklar qoldig’i, begona o’tlar, tuproq, suv, zararlangan urug’, xatto havo orqali tarqaladi.Vert.dahliae sun’iy ozuqa muxitida, ayniksa, CHapek ozuqa muhitida yaxshi o’sadi. Boshqa zamburug’lar singari avvaliga yumaloq, bir oz bo’rtib ko’tarilgan, oq rangli mitsella hosil qiladi, 10 kundan keyin kul rang va jigar rangga kiradi. Koloniyasi g’ovak, eni 1,5-3,5mkm, 3-7 kun o’tgach, mitseliydan har tomonga turli kattalikdagi pufakchalar tarqaladi. Bu pufakchalardan har tomonga qarab 2-3 tadan gifazar chiqadi, koloniyasi bir hujayrali, ovalsimon, rangsiz, 1.5-2,7mkm kattalikda. Gifagar uchida konidiyalar hosil bo’ladi. Ulardan tashqari, oidiyalar, xlamidosporalar va mikrosklerotsiylar ham hosil bo’ladi.
Bu parazit g’o’za o’simligining o’tkazuvchi naychalar sistemasini zararlaydi, u yerda mitseliy hosil qiladi. Mitseliyda gifalarning uchida ko’plab konidiyalar hosil bo’ladi, konidiyalar o’simlikning butun tanasi bo’ylab tarqaladi. O’simlikning bargida sariq dog’lar hosil bo’ladi, keyin o’simlik so’linqirab qoladi. U ayniksa, go’zaga rivojlanish davrining boshida kuchli ta’sir etadi, bunda urug’palla barglari 1-2 kun ichidayoq so’lib koladi. CHinnigulda ham bakterioz kasalligi uchraydi (16-rasm).
Fitopatogen bakteriyalarning tarqalishi va ularga qarshi ko’riladigan choralari. Turli-tuman bakterioz kasalliklarining tarqalishida asosiy vosita urug’dir, chunki urug’ning ichiga kirib olgan yoki yuzasiga yopishgan fitopatogen bakteriyalar qish sovug’idan himoyalangan bo’ladi. Urug’ unganda bakteriyalar yosh nixollarni zararlaydi, so’ngra o’tkazuvchi sistema orqali ko’tarilib, butun o’simlikni zararlaydi. Bundan tashqari zararlangan urug’ orqali kasallik boshqa rayonlarga ham tarqalishi mumkin. Urug’dan tashqari, bakterioz kasalliklari zararlangan qalamchalar, tuganaklar orqali ham boshqa joylarga tarqalishi mumkin.
Asosan bakterioz kasalliklari kasal o’simliklar qoldigi (organlari) orqali
tarqaladi. Ba’zan yomg’ir tomchilari orqali ham kasallik tarqalishi mumkin. Suv ham kasallik tarqatishda asosiy vositalardan biri xisoblanadi. Bakterioz kasalliklarining tarqalishida nematodalar, shilimshiqlar, qushlar ham vositachi bo’lishi mumkin.
Bakterioz kasalliklariga qarshi kurash olib borish uchun bakteriyalar biologiyasini, ular uchraydigan joylarni yaxshi bilish zarur. Bakteriozlarga qarshi asosan, kimyoviy, agrotexnikaviy va biologik usullarda kurash olib boriladi.
1. Kimyoviy usulda kurashishda urug’ni ekishdan oldin dorilash, qalamcha va gugunaklarni dezinfektsiyalash zarur.
2. Agrotexnikaviy usulda tuproqni dezinfektsiyalash, yerga yaxshi ishlov berish, zararlangan o’simliklarni darxol daladan olib chiqib ketib kuydirish zarur.
3. Biologik usulda tuprokda antogonist bakteriyalarning rivojlanishi uchun qulay sharoit yaratib berish zarur.
Nixoyat bakterioz kasalliklariga chidamli o’simliklar navini yaratish ham muxim axamiyatga ega bo’lgan choralardan biridir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
