Zaxiriddin muhammad bobur nomidagi andijon davlat universiteti

5. Izomerazalar - organik moddalarni ularning izomerlariga aylantiradi. Izomerlanish molekula ichidagi atomlar, radikallar va guruxlarning o’rnini o’zgartiradi. Uglevodlar, organik kislotalar va aminokislotashrning izomerlanishida qatnashadi. Bu fermentlar metabolizmda katta rol o’ynaydi. Ularga triozafosfatizomeraza, glyukozafosfatizomerazalarni misol qilib keltirish mumkin.
6. Ligazalar - oddiy moddalardan murakkab moddalarni sintezlaydi. Masalan, asparaginsintetaza fermenti asparagin kislota va ammiakdan ATF ishtirokida asparagin amidini, ADF va fosfat kislota hosil qiladi.
asparagin kislota + NH₃ + ATF  asparagin + ADF + N₃RO₄
Karboksilaza esa SO₂ ni organik moddalarga biriktiradi. Piruvat karboksilaza pirouzum kislota va SO₂ dan shavelsirka kislotasini sintez qiladi.
Fermentlar tuzilishiga qarab, ikki sinfga bo’linadi: Oddiy oqsillar (fermentlar). Ular faqat oqsildangina iborat bo’ladi. Masalan, gidrolazalar.
Murakkab oqsillar (fermentlar). Masalan, oksidlanish-qaytarilish reaktsiyalarini olib boruvchi, kimyoviy guruxlarni ko’chiruvchi fermentlar. Ular ikki qismdan iborat bo’ladi: apoferment qismi (oqsil qismi) va ferment aktivligini belgilaydigan kofaktor qismi. Bu qismlar ayrim-ayrim xolatda aktivlikga ega emas, apoferment va kofaktor qismlari birlashgandan so’ngina aktivlikga ega bo’ladi. Apoferment va kofaktordan tashkil topgan kompleks xoloferment deb ataladi.
Metallarni ionlari (Fe, Su, So, Zn, Mo va x.) yoki koferment dsb ataladigan murakkab organik birikmalar yoki ular birgalikda kofaktor bo’lishi mumkin. Kofermentlar odatda elektronlarni, atomlarni, guruhlarni fermentativ reaktsiya natijasida bir birikmadan boshqasiga o’tishida oraliq o’tkazuvchi rolini bajaradilar. Ba’zi kofermentlar ferment oqsili bilan mustaxkam birikkan bo’ladi. Ularni prostetik guruh deb ataladi. Ko’pgina kofermentlar V gurux vitaminlari yoki ularni xosilalari bilan o’xshash bo’ladilar.
Kofaktorlarga degidrogenazalarning aktiv guruxlari - NAD yoki NADF lar kiradi Bu kofermentlar tarkibiga V gurux vitaminlaridan biri nikotin kislotasi kiradi. Vitamin B₁ (tiamin) pirouzum kislota almashinuvida qatnashadigan tiamin pirofosfokinaza tarkibiga kiradi. Koferment A ning tarkibiy qismi bo’lib pantoten kislota, flavoprotein fermentlarinining prostetik guruxini vitamin V₂ (riboflavin) tashkil qiladi. Tirik organizmlarning oziqlanishida vitaminlarning ahamiyatli tomonlari ham shundaki, ular kofermentlarning tarkibiy qismiga kiradi.
Fermentlar erkin aktivlashtirish energiyasini pasaytirib kimyoviy reaktsiyalarni tezlashtiradi. Fermentlarni boshqa katalizatorlaridan farqi ularni olib borayotgan kimyoviy reaktsiyalarini spetsifikligidir. Har bir ferment faqat bitta ma’lum reaktsiyani olib boradi. Ferment molekulasining substrat birikadigan katalitik markazi ma’lum fazoviy konfiguratsiyaga ega bo’lib, u faqat substrat molekulasigagina mos keladi.
Fermentlarning aktivligi ferment va substratning kontsentratsiyasiga, temperaturaga, rN ga va boshka faktorlarga bog’lik bo’ladi. Har bir ferment uchun o’z temperatura va rN optimumlari mavjud. Ko’pgina fermentativ reaktsiyalar orqaga qaytar bo’ladi. Mikroorganizmlarning o’lchamlari mayda bo’lishiga qaramasdan har xil funktsiyalarni bajaradigan, bir-biridan farq qiladigan fermentlarni ishlab chiqadi. Metabolizmda qatnashadigan fermentlar odatda hujayra ichida mavjud bo’lib, ularni endofermentlar deb ataladi. Ba’zi fermentlar hujayra tomonidan tashki muhitga ajratiladi, shuning uchun ham ularga ekzofermentlar deyiladi. Odatda, bunday fermentlar gidrolitik fermentlar bo’lib, katta molekulali birikmalarni (uglevodlar, oqsillar, yog’lar, mumlar, neftь, parafin va x.) parchalab hujayraga o’ta oladigan xolatga keltiradi va hujayra tomonidan oziqa modda sifatida o’zlashtiriladi. Mikroorganizmlarni tabiatda moddalarni anlanishidagi buyuk roli ana shunda mujassamlashgandir.