Zaxiriddin muhammad bobur nomidagi andijon davlat universiteti

Mikroorganizmlarning nafas olishi
Ma’lumki, atmosfera tarkibida taxminan 78% azot, 20.9% kislorod va 0,03—0,09% gacha karbonat angidrid (karbonat gazlar) bor. SHu gazlarda asosiy rolni kislorod o’ynaydi. CHunki bakteriyalarning nafas olishi murakkab biologik jarayon bo’lib, mikroorganizmlarga turli organik birikmalarni sintezlash uchun kerakli energiya shu tufayli hosil bo’ladi. Bakteriyalar esa hayvonlar va o’simliklar kabi nafas olishda kisloroddan foydalanadi.
Ba’zi mikroorganizmlar kislorodsiz muhitda ham yashashlari mumkin. Turli mikroorganizmlarning erkin kislorodga muhtoj emasligi 1861 yilda L. Paster tomonidan aniqlandi. L. Paster ba’zi mikroorganizmlarda hayot faoliyati uchun kerakli energiya bijg’ish jarayonida hosil bo’lishini isbotladi. Mikroorganizmlar kislorodga muhtoj yoki muhtoj emasligiga ko’ra ikkita katta gruppaga bo’linadi:

1. 
   Aeroblar-havodagi erkin kislorod bilan nafas oluvchi mikroorganizmlar (aero — havo so’zidan olingan);
   
2. 
   Anaeroblar — havodagi erkin kisloroddan nafas olmaydigan mikroorganizmlar (an -yo’q, aero-havo so’zidan olingan). Aeroblar va anaeroblar orasida keskin chegara yo’q. SHuning uchun aerob va anaerob mikroorganizmlar o’z navbatida quyidagilarga bo’linadi:
   

1. Obligat (qat’iy) aeroblar — atmosfera havosida 20% kislorod bor sharoitda yaxshi rivojlanadi.

2. 
   Mikroaerofillar— kislorodga kamroq muhtoj. Kislorodning yuqori kontsentratsiyasi bu gruppa mikroorganizmlarini o’ldirmasada, ularning o’sishini, rivojlanishini susaytiradi (aktinomitsetlar, leptospirallar va hokazo).
   
3. 
   Obligat (qat’iy) anaeroblar — molekulyar kislorodsiz sharoitda rivojlanadi va molekulyar kislorodning zaharli rivojlanishini to’xtatuvchi faktor bo’ladi (Bats. tetani, Bats. batulinus va hokazo).
   
4. 
   Fakulьtativ anaeroblar — molekulyar kislorodning bor-yo’qligiga qaramay yashaydi va rivojlanadi (ko’pincha patogen va saprofit mikroblar).
   

Aerob bakteriyalar nafas olish jarayonida turli organik moddalarni (uglevodlar, yoq, oqsil, spirtlar, organik kislotalar va boshqa birikmalarni) oksidlaydi.
Pentozanlar — o’simlik to’qimalari hosil bo’lishida doimo - tsellyuloza bilan birga bo’ladi. Ular to’qimalarda ozroq miqdorda uchraydi. Pentozanlar gidrolizida hosil bo’ladigan pentozanlar aerob bakteriyalar Bats. Asterosporus hamda zamburug’ Mukor stolonifer ta’sirida oksidlanishidan tashqari, sut kislota hosil qiluvchn bakteriyalarning ba’zi turlari Laktobakterium pentoatsetikum ta’sirida ham bijg’ib, sut va sirka kislotalar hosil qilishi mumkin.
Pektin moddalar ham har xil aerob mikroorganizmlar ta’sirida oksidlanadi. Ular o’simlik hujayralarini bir-biriga biriktirib turuvchi moddalardir, ya’ni bu o’simlik hujayralarini mustahkamlab turkumlarga aylantiradigan hujayralararo moddalardir. SHu moddalar mikroorganizmlar ta’sirida avvalo galakturan kislota, galaktoza, arabinoza, ksiloza, sirka kislotagacha gidrolizlanadi, so’ngra esa aerob bakteriyalar Bats.Subcilus hamda zamburug’lar Mukor stolonifer ishtiroki bilan karbonat angidrid va suvgacha ham oksidlanadi. Anaerob bakteriyalar ta’sirida mutlaqo parchalanmaydigan galakturon kislotaning ham yuqorida aytib o’tilgan mikroorganizmlar ta’sirida 90—95% i oksidlanadi.
Lignin yog’ochlangan o’simlik to’qimasi tarkibiga kiradi va murakkab hamda barqaror birikmalardan iborat bo’ladi. Ligninni Merulius lakrimans va Mukor xlomidosporus ratsemozus degan zamburug’lar va ba’zi bakteriyalar zo’r berib parchalaydi. SHu zamburug’lar ta’sirida yog’och 84% tsellyulozadan iborat bo’lgan liqildoq sarg’ish massaga aylanadi. yog’ochning shilimshiqlanishi ko’pincha tropik o’rmonlarda uchraydi.

Nazorat uchun savollar:

1. 
   Bakteriya hujayrasining kimyoviy elementlar tarkibi haqida ma’lumot bering.
   
2. 
   Qanday mikroorganizmlar avtotrof mikroorganizmlar deyiladi.?
   
3. 
   Geterotrof mikroorganizmlarning ovqatlanishi qanday amalga oshadi?
   
4. 
   Mikroorganizm hujayrasiga ozuqa moddalar qanday o’tadi?