|
Másele sheshiw úlgileri:
1. Balanıń awırlıǵınıń basım kúshi 500 N. Ayaq kiyimleriniń
astınǵı maydanı 300 sm
2
. Balanıń edenge túsiretuǵın basımı nege teń?
B e r i l g e n:
F o r m u l a s ı:
S h e s h i l i w i:
F
= 500 N
S
= 300 sm
2
p
= ?
p
F
S
=
S
= 300 sm
2
di m
2
qa aylandırıp alamız.
S
= 300 sm
2
= 300
·
1
100
m
·
1
100
m =
3
100
m
2
.
p
=
500N
m
3
100
2
= 500
·
100
3
N
m
2
= 16666, (6) Pa.
Juwabı: p
= 16666, (6) Pa.
2. Ólshemleri 20, 10 hám 5 sm bolǵan gerbishtiń awırlıǵı 10 N
ǵa teń. Gerbishtiń hár túrli halatları ushın tayanıshqa túsiretuǵın
basımların esaplań.
B e r i l g e n:
F o r m u l a s ı:
1
5
20
2
3
10
F
= 10 N
l
1
= 20 sm
l
2
= 10 sm
l
3
= 5 sm
p
= ?
p
F
S
=
S h e s h i l i w i:
1-halatta gerbishtiń taya-
nısh may danı
S
1
=
l
1
·
l
2
ge teng.
S
1
= 20 sm
×
×
10 sm = 20
·
1
100
m
·
10
×
×
1
100
m =
2
100
m
2
p
p
F
S
1
1
1
2
10
2
100
=
=
=
;
N
m
=
=
1000
2
2
N
m
500 Pa.
Juwabı:
p
1
= 500 Pa.
2-halatta gerbishtiń taya-
nısh maydanı
S
2
=
l
1
·
l
3
.
S
2
= 20 sm
·
5 sm =
= 20
·
1
100
m
·
5
·
1
100
m =
=
1
100
m
2
;
p
F
S
2
2
=
;
p
2
2
1
100
=
=
10N
m
1000
2
N
m
=
= 1000 Pa.
Juwabı:
p
2
= 1000 Pa.
3-halatta gerbishtiń taya-
nısh maydanı
S
3
=
l
2
·
l
3
,
S
3
= 10 sm
·
5 sm
=
=
10
·
1
100
m
·
5
·
1
100
m =
=
5
1000
m
2
.
p
3
3
=
F
S
;
p
3
2
2
5
1000
10 1000
5
2000
=
=
=
=
⋅
10N
N
m
m
Pa.
Juwabı:
p
3
= 2000 Pa.
59
Ámeliy tapsırma
Massańızdı hám ayaq kiyimińizdiń astıńǵı maydanın bile
otırıp tik turǵan halda qansha basım túsiretuǵınıńızdı anıqlań.
Massanı mektep medicina yaki dene tárbiyası bólmesinde ólshew
múmkin. Maydandı tabıw ushın ayaq kiyimıńızdı shaqmaq dápter
betine qoyıp, shetki betlerin sızıp shıǵıń. Pútin shaqmaqlar sanın
sanań. Oǵan pútin bolmaǵan shaqmaqlar sanınıń yarımın qosıń. Kelip
shıqqan sandı 0,25 sm
2
qa kóbeytiń.
1.
Kúndelikli
turmısta
basımǵa
baylanıslı
baqlaǵan
tájiriybelerińizdi aytıp beriń.
2. Ne sebepten jeńil avtomobil shúdigarda batıp qaladı, al awır
traktor irkinishsiz júredi?
3. Pishiw-tigiw jumıslarında qollanılatuǵın oymaqtıń wazıypasın
bilesiz be?
4. Adam jerge qaysı waqıtta kóbirek basım túsiredi: toqtap
turǵanda ma yaki juwırǵanda ma?
5shınıǵıw
1. Deneniń awırlıq kúshi hám tayanıshqa túsiretuǵın basım belgili
bolsa, maydandı qalay esaplaw múmkin?
2. 0,02
N
sm
2
neshe Paskalǵa teń?
3*. Úydiń áywanı 8 sútinge qurılǵan. Hár bir sútinniń kese
maydanı 400 sm
2
. Áywan tóbesine jabılǵan materiallar massası 1500
kg bolsa, olar hár bir sútinge shama menen qanday basım túsiredi?
(Juwabı
: 45937,5 Pa).
4. Maydanı 0,1 sm
2
bolǵan shegege 20 N kúsh penen tásir etilse,
basımı qanshaǵa teń boladı?
5. 5 Pa neshe
N
sm
2
qa teń?
6. Parijdegi Eyfel minarasınıń awırlıǵı 5000 kN bolıp, irge tası 450
m
2
qa teń. Onıń Jerge beretuǵın basımın esaplań.
60
24-TEMA
PASKAL NÍZAMÍ HÁM ONÍŃ QOLLANÍLÍWÍ
28-súwret.
Tómendegi
tájiriybeni
ótkerip
kóriń.
Paydalanıwda bir ret qollanılatuǵın shpric hám
balalar úpleytuǵın shardı alıń. Shpric iynesin
sharǵa bir neshe ret shanshıp alıń. Shardıń ishine suw
quyıp, awzın iynesi alınǵan shpircke kiygiziń. Shpirc
porshenin áste-aqırın basıń. Bunda shardıń ishindegi
basım artadı. Shardıń tesikleriniń bárinen suw atılıp
shıǵa baslaydı. (28-súwret).
Demek porshen arqalı berilgen basım suyıqlıq yaki
gazda tek porshen baǵıtında ǵana emes, al hámme
tárepke beriledi eken. Bul nızamlılıqtı 1653-jılı francuz
alımı
Blez Paskal
úyrengen. Nızam tómendegishe
táriyplenedi:
Suyıqlıq
hám
gaz
ózine berilgen sırtqı basımdı
barlıq tárepke ózgerissiz jetkerip beredi.
Suyıqlıq yaki gaz ózine berilgen sırtqı basımdı onı quraytuǵın
bóleksheleri arqalı jetkerip beredi. Bóleksheler basımdı jetkerip beriw
ushın olar qozǵalısta bolıwı kerek. Durusında da, kóplegen qubılıslar
(hawada iyistiń tarqalıwı, suwda sıyanıń eriwi) suyıqlıq hám gaz bólek-
she leriniń qozǵalısta ekenligin tastıyıqlaydı. Bólekshelerdiń qozǵalısı
sebepli ıdıs diywallarına urılıp
ishki basım
dı payda etedi. Ishki basım
ushın Paskal nızamı tómendegishe táriplenedi:
Awırlıq kúshin esapqa almaǵanda,
suyıqlıq
yaki
gaz
bólek-
sheleriniń ıdıs diywallarına túsiretuǵın basımı barlıq baǵıtlarda
birdey boladı.
Paskal nızamınan texnikada keń qollanıladı. Barlıq avtomobillerde,
poezdlarda qollanılatuǵın tormozlaw sisteması, jer qazatuǵın, júk
tiyeytuǵın traktorlarda
gidravlikalıq press
dep atalatuǵın qurılma mine
usı nızam tiykarında isleydi.
Gidravlikalıq press.
Gidravlikalıq press óz ara suyıqlıq ótkeriwshi
tútik penen tutastırılǵan porshenli eki cilindrden ibarat (29-súwret).
Cilindrlerdi qanday da bir suyıqlıq penen toltıramız. Porshenlerdiń
maydanları hár túrli (
S
1
hám
S
2
).
61
Eger kishi maydanǵa iye porshenge
F
1
kúsh
penen tásir etetuǵın bolsa, onnan suyıqlıqqa
p
F
S
1
1
1
=
basım beriledi. Paskal nızamı boyınsha
bul basım ózgerissiz halda hár tárepke jetkerip
beriledi. Sonıń ishinde
S
2
maydanǵa iye
porshenge de.
29-súwret.
F
1
S
1
F
2
S
2
Porshende
p
2
2
2
=
F
S
basım payda boladı.
p
1
=
p
2
den.
F
S
F
S
1
1
2
2
=
. Bunnan
Do'stlaringiz bilan baham: |
