ZattíŃ DÚzilisi haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar mexanikalíq qubíLÍslar haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar denelerdiń teńsalmaqlíLÍǴÍ

tutas ıdıslar nızamı 
kelip shıǵadı. 
Hár qanday kórinistegi 
tutas ıdıslardıń buwınlarındaǵı birdey suyıqlıq baǵanalarınıń biyiklik­
leri birdey boladı.
Eger tutas ıdıslarǵa hár túrli suyıqlıqlar quyılsa ne boladı? Mısalı, 
tútikshelerdiń birewine may, ekinshisine suw quyılsa, onda suyıqlıqlar 
qáddi hár túrli boladı. Bunda suyıqlıqlardıń biyiklikleriniń qatnası, 
suyıqlıqlardıń tıǵızlıqlarına qatnası menen tómendegidey qatnasta boladı:
h
h
1
2
2
1
=
ρρ
ρρ
.
Solay etip, tıǵızlıǵı úlken bolǵan suyıqlıq baǵanasınıń biyikligi 
tıǵızlıǵı kishi bolǵan suyıqlıq baǵanasınıń biyikliginen kishi boladı. 
Demek, may quyılǵan tútikshede suyıqlıq baǵanası suw quyılǵan 
tárepke qaraǵanda úlken boladı.
Ózińiz orınlap kóriń.
Salqın ishimlikten bosaǵan ıdıstı (baklashka) alıp, hár 
túrli biyikliklerde biz yaki jińishke shege járdeminde sańlaqlar 
ashıń. Sańlaqlardı shırpı shóbi menen bekitip suw toltırıń. Shırpı 
shóplerin izbe-iz alıp, suwdıń atlıǵıp shıǵıw uzaqlıǵın anıqlań. Sebebin 
túsindiriń.
1. Gidrostatikalıq basım nelerge baylanıslı?
2. Tutas ıdıslarǵa mısallar keltiriń.
3. Ne sebepten tutas ıdıslarǵa quyılǵan hár túrli suyıqlıqlardıń 
biyikligi hár túrli boladı?
6­shınıǵıw
1. Gidravlikalıq prestiń kishi porshenine 10 N kúsh tásir ettiril gende, 
úlken porshennen 180 N kúsh alındı. Eger úlken porshen maydanı 90 
sm
2
bolsa, kishi porshen maydanı nege teń? (
Juwabı
: 5 sm
2
).
2. 33-súwrette shiyshe tútikshelerdiń bir tárepine suw, ekinshi 
tárepine ósimlik mayı quyıladı. Suwdıń biyikligi 30 sm bolsa, maydıń 
biyikligi qansha boladı? (
Juwabı
: 
≈
33,3 sm).

---

64
3*. Eni 50 sm, uzınlıǵı 40 sm hám biyikligi 50 sm bolǵan 
akvariumdaǵı suwdıń ıdıs túbine túsiretuǵın basımın esaplań (
Juwabı:
4900 Pa).
4. Ne sebepten futbol tobın awız benen úplep isiriw múmkin emes?
5. Kishi maydanlı menzurkadaǵı suw keń maydanlı bankaǵa 
quyıldı. Suwdıń ıdıs túbine bergen basımı qalay ózgeredi?