ZattíŃ DÚzilisi haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar mexanikalíq qubíLÍslar haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar denelerdiń teńsalmaqlíLÍǴÍ

Jaqtılıqtıń shaǵılısıwı.
Siz geybir filmde qápestiń ishine qoyılǵan 
ayna aldına barıp qalǵan maymıl yaki basqa haywanlardıń qanday 
awhalǵa túsip qalǵanlıǵın bir eslep kóriń. Olar aynanıń ishine kirip 
sırlı kelbetin uslamaqshı boladı. Suw ishiwge kelgen haywanlar yaki 
jabayı adamlar da suwda óz súwretin kórip tań qaladı.
Bul qubılıslardıń sebebi jaqtılıqtıń hár túrli deneler – ayna, 
suwdıń beti, tereze aynası, tegislengen metall betleri hám basqa 
buyımlardan shaǵılısıwı bolıp esaplanadı. Jaqtılıq hawadan suwǵa 
túskende onıń bir bólegi shaǵılısadı, bir bólegi suwdıń ishine 
ótedi. Jaqtılıqtıń shaǵılısıwın úyreniw ushın tómendegi qurılmadan 
paydalanıladı (107-súwret). Optikalıq disk ortasına tegis ayna qoyıp, 
oǵan «nurlı kórsetkish» (lazer) nurın jibereyik. Sonda aynadan nurdıń 
shaǵılısqanlıǵın kóremiz. Nurdıń túsiw múyeshin ózgertip kórsek, 
shaǵılısıw múyeshi de oǵan sáykes ózgeredi eken.
Túsiw múyeshi
dep, túsken nur menen, nur túsken noqatqa 
júrgizilgen perpendikulyar arasındaǵı múyeshke (

) aytıladı. 
Shaǵılısıw múyeshi
qaytqan nur menen‚ sol noqatqa júrgizilgen 
perpendikulyar arasındaǵı múyesh (

) alınadı. Tájiriybeler 
shaǵılısıw 
múyeshi hár dayım túsiw múyeshine
teń ekenligin kórsetedi:

---

139

= 

.
107-súwret.
108-súwret.
Buǵan 
jaqtılıqtıń sha
ǵılısıw nızamı delinedi.
Eger buyımnıń beti absolyut tegis bolǵanda edi nur 
onnan tek bir tárepke ǵana shaǵılısqan hám biz onı 
sol tárepten qarasaq ǵana kórgen bolar edik. Negizinde 
buyımlardıń betlerinde gedir-budırlıqlar bolǵanlıǵı sebepli 
onnan jaqtılıq shashırap ketedi. Shashıraǵan nur kózdi 
sharshatpaydı. Sol sebepli bólmeni jaqtılandırıw derekleri 
jaqtılıqtı shashıratatuǵın etiledi.