ZattíŃ DÚzilisi haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar mexanikalíq qubíLÍslar haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar denelerdiń teńsalmaqlíLÍǴÍ

4-TEMA
FIZIKADA QOLLANÍLATUǴÍN AYÍRÍM ATAMALAR
Fizikalıq deneler
dep, tábiyatta ushırasatuǵın barlıq denelerge 
aytıladı. 
Mısalı, quyash, juldızlar, planetalar, taslar hám t.b.
Deneler sisteması
 dep, ayırım fizikalıq qubılıslar tap bir denedegidey 
kóriniske iye bolatuǵın deneler jıyındısına aytıladı. 
Mısalı, avtomobil 
hár túrli bólekshelerden quralsa da, misli bir tutas bólimdey 
qozǵalısta boladı.
Fizikalıq qubılıslar
dep, zattı quraytuǵın bóleksheler ózgeriske 
ushıramastan júz beretugın qubılıslarǵa
aytıladı. 
Mısalı, tastıń 
túsiwi, dóńgelektiń aylanıwı, suwdıń qaynawı hám muzlawı, lampoch-
kadan jaqtılıqtıń shıǵıwı, radiodan hawazdıń shıǵıwı sıyaqlı proceslerde 
onı quraytuǵın bóleklerdiń ishki dúzilisi ózgermey qaladı.
Fizikalıq qubılıslardı tikkeley 
baqlaw 
hám 
tájiriybede tekseriw 
arqalı 
nızamlar jaratıladı.
Fizikalıq nızam 
dep qubılıslardı sıpatlawshı shamalar arasındaǵı 
muǵdarlıq baylanıslardan ibarat bolǵan ańlatpaǵa aytıladı.
Baqlaw 
dep, júz berip atırǵan qubılısqa tásir kórsetpesten, onıń 
qásiyetlerin úyreniwge aytıladı. 
Mısalı, denelerdiń Jerge túsiwin 
úyreniwde, bul qubılıstı bir neshe ret baqlaǵannan soń, nızamlılıq 

---

10
tabıladı. Bunıń ushın 
tájiriybe
ler ótkeriledi. Tájiriybeler ótkeriwde 
baqlawalar menen birgelikte 
ólshew 
usılları alıp barıladı.
Máselen, suwdıń qaynawı úyrenilip atırǵanda, termometr menen 
onıń temperaturası ólshep barıladı.
Solay etip, fizikalıq bilimlerdiń deregi 
baqlawlar 
hám