Zarralar fizikasi

(l4 -1 0 3f eV 1 
л 4
m J*
--------- ■— -— ‘в
2-10 eV.
2-57-931 -lO V F
turibdikii, gamma-kvantnmg tepki uchun yo‘qotgan Щ х
energiyasi uyg*oifp®Lht
5
lit:tablp,
1
teeng!|gi А Щ
й д а s h « A g « b m
rezonans yutilishi kuzatOmaydi.
Yadro tepkisiga yo‘qotilgan energiyani qoplashning bir necha usullari
raavjud: manba vayutuvehini qizdirish, manbani
tezlikda harakatlaniirish hamda yadroni ^oldingi yemirilishdan olgan
tefislsid^i feydalanish (Masalan: ^ aton in gs^ on gaft sathi
e'qamrash yoki y-nurlanishdan vujtldga kelsa).
Ш53-уШ lagfe olimi A n , mwlanish 'щщзЬау4§1 yutgiefo ^©‘nalishida
y#rdamida katta H iS . bito, liaraktl&ttlifdi> ЙШЙа, Doppler
110

---

cllbktiga 
chastotasl, д у- ga ortadi {3.13-rasm^
Masalan, 
57iS©uehun sentrofuga chMqii tezligini hisoMayiife
д у = —у  energiyasi hA v ш —E* ш h v 0 “ energiya orttirmasi
( hvo f
2M yadc2
Bundan:
teng bo‘lishi kerak, u holda MS — * * 2 , ,
I ■
f
2
jp 
*
.^
f-
Ш Ш ’ШШ
Я~шММ
m
ШШЩ,
Ш Ш Ж
у /
L 
------------ 1
10 
sm
3.13-rasm.
Rezonans yutilishi bo‘lishi uchun gamma-foton tepki energiyalari tabiiy 
holat kengligi energiyasidan kichik bo‘lgandagina kuzatiladi 
T < Г.
Optik 
sohada foton energiyasi kichik, shunga kosra? tepki energiyasining ham 
kichik bnurlanishlarida foton energiyasi yuqori bolganligi uchun tepki energiyasi 
otrib ketadi, natijada rezonans yutilish ro‘y bermaydi. Masalan, 57Fe uchun
yuqoridakQ^inadlkijt^ 
2 *l#-3 eF,ya,n |i
tabiiy holat energiyasidan bir necha tartib yuqori.
i l l

---

1958-yilda nemis fizigi R.Myossbauer (1929-yilda tug‘ilgan) tepki 
effektini y o 'q o tish uchun k ristallarg a k iritilg an radioaktiv 
yadrolarning yemirilishidan foydalanishni taklif qildi. Bu holda 
ancha past temperaturalarda tepkini butun kristall qabul qiladi. 
Kristall alohida yadro massalariga qaraganda favqulodda katta 
massaga ega bo‘lganligi sababli gamma chiqarish va yutilish 
jarayonlarida amalda tepkiga energiya sarflanmaydi.
Kristall temperaturasi qancha past bo‘lsa, foton energiyasi qancha 
kichik bo‘lsa, tepkisiz rezonans yutilish ehtimolligi shuncha otrib 
boradi.
Ayrim, masalan, temir kristallida uy temperaturasida ham tepkisiz 
rezonans yutilish kuzatilishi mumkin ekan.
Myossbauer effekti energiya o'zgarishlariga juda sezgir nisbiy 
energiya o ‘zgarishlarini 15 — 17 tartib aniqlikda o ‘lchash 
imkoniyatini beradi. Myossbauer effektiga ko‘ra, atom qobig‘idagi 
o ‘zgarishlar tufayli yadroga beradigan eng kichik ta’sirlarni, kristall 
panjaralardagi bog‘lanishlar o‘zgarishlarini, temperatura va mexanik 
kuchlanishlarni va h.k. yuqori sezgirlikda aniqlash mumkin, ya’ni 
bunday hollarda rezonans yutilish spektri sezilarli siljiydi.
Myossbauer effekti qator yadrolardagi gamma-nurlanishning o‘ta- 
nozik tu z ilish in i tek sh irish d a , k rista lla rd a g i ichki m agnit 
maydonning kattaligi, uyg'ongan yadro holatlarining kvadrupol 
bog‘lanish qiymatlari va magnit momentlari va h.k. o‘rganishda keng 
qo‘llanilmoqda.