Zarralar fizikasi

E
'
2 • 10"10 
ф M*
10 14 m atrofida bo‘ladi.
Agar fotonning to‘lqin uzunligi 
X ,
u bilan o‘zaro ta’sirlashayotgan yadro
r
0
‘lchami 
R
dan katta, ya’ni 
~r 
«
t bo‘lsa, odatda bu ta’sirlashuvda harakat
A
miqdori momenti va juftlikni saqlanish qonunlari ruxsat etgan 
multipollikning eng kichik qiymatlari amalga oshiriladi. Elektromagnit 
nurlanishlar nazariyasidan elektr 
E
multipol nurlanishlari nurlanish to‘lqin 
uzunligiga bog‘liq bo‘lib, nurlanish ehtimolligi
103

---

m
р,
Magnit nurlanishlari uchun
(3.9.1)
R_
Л
(3.9.2)
4 
/
Bundan ko‘rinadiki, bir xil multipollikda Mnurlanishlar 
E
nurlanishlarga
nisbatan
Л
marta qiyinlashadi. Boshqacha aytganda, berilgan
multipollik 
L
da 
ML
o‘tish 
EL
o‘tishga nisbatan
f
. 
>2
f 
, 
\
eh
h
[ 
m pmR
j
m ncR
\
P 
У
= 10 
" 3 
4-
omilga yoki shuncha marotaba sekinlashgan bo‘ladi.
Gamma o‘tishlar ehtimolligi gamma foton energiyasi va yadroning massa 
soniga bog‘liq:
Pi
21 A
2 / / 3
(3.9.3)
Gamma-nurlanish ehtimolligi foton energiyasi o‘rta ortadi. Nurlanish 
multipolligi birga o‘rta nurlanish ehtimolligi
2 ( / + D
v2 /
\ & j
ga kamayadi.
P,
 
|
R / Л ) 2
Gamma-nurlanishda ma’lum tanlash qoidalari bajarilishi talab qilinadi. 
Ya’ni harakat miqdor momenti va juftlik saqlanishi bilan ro‘y beradi. 
Harakat miqdori momenti saqlanish qoidasiga ko‘ra,
(3.9.4)
bu yerda 
I.
va 
I
- yadroning boshlang' ich va oxirgi holat spinlari. Juftlik
104

---

laqlanish qonuniga kocra:
nb
_
/ 1
V 
(3.9.5) 
I v - elektr o6tishlar uchun;
ТС
0
Nurlanish tartibi spin saqlanishiga ko‘ra, aniqlanadi, nurlanish xili (elektr 
yoki magnit) juftlik saqlanishiga ko‘ra, aniqlanadi. Shunday qilib, (3.9.4) 
va (3.9.5) formulalardan vayuqorida aytilganlardan shu narsa aniqlanadiki, 
birinchidan, multipollik /ortishi bilan gamma-o4ish ehtimolligi kamayadi, 
ikkinchidan, o‘zgarmas 
I
da magnit o6tish ehtimolligi elektr o4ish ehtimolligi 
dan kam boMadi va uchinchidan aralash o4ishlarda kichik multipollikka 
ega boclgan o‘tishlar ehtimolligi katta bo‘ladi. To'rtinchidan o‘tish energiyasi 
ortishi bilan ehtimolligi otribboradi.
Quyidagi 3.2-jadvalda tanlash qoidasiga ko‘ra, juftlik o‘zgarishi yoki
o'zgarmasligiga qarab turli 
A I
larda yuz beradigan asosiy gamma-o‘tishlar 
kocrsatilgan.
3.2-jadval
Juftlik o ‘zgarishi
Spin o ‘zgarishi A
I
XjXb
0
1
2
3
4
5
Ha
E l М2
Mi 
m i
M 2E3
ЕЪМА
MAES
E5M6
Y o‘q
MX E l
M 1E2
E2M 3
М3 £ 4
E4M5
M5E6
Bu yerda boshlang‘ich ya oxirgi juftliklar o‘zgarsa - ha, o‘zgarmasa -
yo‘q. Harakat miqdori momentining saqlanishi spinlari noldan spini nol 
holatga 
\d
= I0 = 0 o‘tishni taqiqlaydL
Spin va juftlik bo‘yicha tanlash qoidasidan tashqari, izotopik spin bo‘yicha 
ham quyidagi tanlash qoidasi bajarilishi kerak: