Zarralar fizikasi

0,0447---------------------------------- 2 +
0 ------------------------------------------- 0 +
4.6-rasm.
Bu usulda topilgan deformatsiya qiymati deformatsiyalangan yadrolar 
uchun elektr kvadrupol qiymatlarini va 
E2
o'tishlar ehtimolliklarini yahshi 
tushuntiradi.
Aylanma sathlarga ko‘ra, yadroning magnit momentlarini aniqlash 
mumkin. Yadro magnit momenti quyidagi formula bilan hisoblanadi:
j u = g k - K + g n -Cl, 
(4.6.7)
bu yerda 
gk, gu
-o'zgarmas giromagnit nisbatlar.
(4.6.7) formula bilan hisoblangan yadro magnit moment qiymatlari tajriba 
natijalariga yaxshi mos keladi.
Nazorat savollari:
1. Yadro modellari turlarini aytib bering.
2. Tomchi modeliga asoslar va modelning qo‘llanilishini (bog'lanish 
energiyasi, yadro boMinishi, tebranma holatlari va h.k.) tushuntiring.
3. Qobiqli modelga asoslar va qobiqli modelning yadro spini, izomer 
holatlar, magnit momentlar, beta-yemirilish ehtimolligini hisoblashda 
qo‘llanilishi.
4. Kollektiv model, aylanma sathlar, yadro deformatsiyalarini aniqlashda 
qo‘llanilishini tushuntiring.
137

---

V BOB. YADROVIY REAKSIYALAR VA TEZLATGICHLAR
5.1-§. Yadro reaksiyalari
Zarra bilan yadro yoki yadro bilan yadro yadroviy kuch ta’sir radiusi 
(10~13
oti
) qadar yaqinlashib, o'zaro ta’sirlashishi natijasida yadro turli 
o'zgarishi yoki yadro zarralarining qayta taqsimlanishi mumkin. Yadroviy 
reaksiya deb ataladigan bunday jarayonda yadro uyg‘onadi yoki yangi 
zarralar hosil bo‘ladi.
Shunday qilib, yadroviy reaksiyani hosil qilish uchun yadrolarni katta 
energiyali zarralar yoki yadrolar bilan bombardimon qilish kerak. Bunday 
yuqori energiyali zarralar radioaktiv yemirilishda hosil bo'ladi. Masalan, 
alfa-radioaktiv yadrolar yemirilishda 4-9 
Me V
energiyali alfa-zarralar oqimi 
hosil bo'ladi. Kosmik nurlar tarkibida juda katta energiyali zarralar ham 
uchraydi. Lekin intensivligi kam bo'lganligi uchun ulardan yadroviy 
reaksiyalami amalga oshirishda foydalanib boMmaydi.
Yadro va elementar zarralar xususiyatlarini keng o'rganishlik uchun yuqori 
energiyagacha tezlatib beruvchi tezlatgichlar yaratilishi juda muhim 
hisoblanadi.
Hozirgi vaqtda yaratilgan tezlatgichlar yordamida turli xil reaksiyalar 
o‘tkazilmoqda.