3 – laboratoriya ishi mexanizm zvenolarini inertsiya momentlarini aniqlash

3 – LABORATORIYA ISHI

MEXANIZM ZVENOLARINI INERTSIYA MOMENTLARINI ANIQLASH

Zvenoning inertsiya momentini fizik va matematik
mayatnik usulida aniqlash


Ishdan ko’zlangan maqsad. Sterjenlarning (shatun, krivoship, richag va boshqalarning) massa markazi va inertsiya momentini tajriba yo’li bilan aniqlash.
Kerakli asbob va uskunalar: ushbu ishni bajarish uchun real mehanizmning xarakatlanadigon maketi yoki modeli, tsirkul, o’lchagich, lineyka va transportir kerak bo’ladi.

Ishni bajarish tartibi

Zvenoning inertsiya momenti ikki usulda aniqlanadi.
I. Fizik mayatnikning tebranish vaqtini aniqlash usuli. Bu usulda uskuna sxemasi chiziladi. Zvenoning og’irligi G va massasi m aniqlanadi. Yuqorida keltirilgan usullar bilan zvenoning massa markazi S gacha bo’lgan masofa hisoblab topiladi. Zveno prizmaga ilinadi. U taxminan 5….8⁰ ga burilib qo’yib yuboriladi. 20 marta to’la tebranishga ketgan vaqt t sekundomer yordamida o’lchanadi va bir marta tebranish davri hisoblab topiladi:
(1)
Tajriba 5 marta o’tkaziladi va T_F ning o’rtacha son qiymati aniqlanadi.
So’ngra aniqlangan m, va T_F Lar (12) va (13) formulalarga qo’yilib, zvenoning inertsiya momentlari I₀ va I_S hisoblanadi.
II. Fizik mayatnikning keltirilgan uzunligini aniqlash usuli.
Birinchi usuldagi 1, 2, 3 – punktlarni takrorlab, ularga qo’shimcha ravishda quydagilar bajariladi:

1. 
   Zveno prizmaga ilinadi. Ipning bir uchiga sharsimon tosh bog’lanib, ipning ikkinchi uchi prizmadan oshiriladi-da toritiladi. Osilgan bu tosh matematik mayatnik massasi bo’ladi.
   
2. 
   So’ngra ipning osilish o’qi o dan toshning markazi ts gacha bo’lgan ots masofa o’lchanib, keltirilgan uzunlik aniqlanadi.
   
3. 
   Tajriba 5 marta takrorlanib, ning o’rtacha son qiymati topiladi.
   
4. 
   Aniqlangan m, va lar (18) formulaga qo’yilib, zvenoning inertsiya momenti I₀ hisoblanadi. Ikki usul bilan aniqlangan I₀ ning nisbiy xatoligi quyidagi formula yordamida hisoblanadi:
   

(2)

5. 
   Tajriba natijalarini hisobot varag’iga yozib, ish topshiriladi.
   

Nazorat savollar

1. 
   Zvenoning inertsiya momenti nima?
   
2. 
   SI va MKGSS da inertsiya momenti birligini aytib bering.
   
3. 
   Zveno inertsiya momentining og’irlik markaziga yoki osish nuqtasiga nisbatan o’lchamining qaysi biri katta va nima uchun?
   
4. 
   Nima sababdan zvenoning inertsiya momentini aniqlashda uni vertikal o’q chiziqdan katta burchakka burib tebratish mumkin emasligini tushuntiring?
   
5. 
   Murakkab shaklli detallarning massa markazini aniqlash usullarini aytib bering.
   
6. 
   Nima uchun inertsiya momentini aniqlashda bir necha tebranish vaqti t ni hisoblab, bir marta to’la tebranish davrini aniqlash kerak bo’ladi?