Zamonaviy kon muhandisi quyidagilarni bilishi kerak

3.1-jadval - Har xil haroratdagi suvning zichligi.

Suv harorati, ^оС	Suv zichligi ρв, г/см^3
12–18	0,999
19–23	0,998
24–27	0,997

21) Tog‘ jinsi namunasining V_п tabiiy holatidagi hajmini, hajm o‘lchagichdan namuna siqib chiqargan V_в suv hajmiga teng, ifodadan aniqlang.

bu yerda V_п – tabiiy holatdagi jins namunasining hajmi, см³;
V_в – hajim o’lchagichdan namuna chiqarib tashlagan suv hajmi, см³;
m_в – namuna tomonidan hajim o’lchagichdan chiqarilgan suv og’irligi, г;
ρ_в – xona haroratida ishlatiladigan suvning zichligi 3.1-jadvaldan aniqlanadi; г/см³.


22) Tajribalar natijasida olingan ma'lumotlardan foydalanib, formuladan foydalanib, har bir namuna uchun tog 'jinsining ρ hajmiy og’irligini hisoblang.

23) O'lchov va hisob-kitoblarning barcha natijalari 3.2 jadvalining tegishli bandlariga yoziladi.

3.2-jadval - Tog' jinslarining hajmiy og’irligini hajm o'lchagich bilan aniqlash natijalari

№	Namunaning raqami	Jins nomi	Namunaning o’rtacha diametri, см	Namuna og‘irligi mп, г	Namuna hajmi Vп, см^3	Hajmiy og’irlik ρ
						СГСМ г/см^3	СИ кг/м^3
1
2
3
4
5
...

3.4 Tajriba natijalarini ishlash, hisobot tuzish

Tog' jinslarining hajmiy og‘irligini aniqlashda olingan namunalarni sinovdan o'tkazish natijalari, talaba matn tavsifi, barcha o'lchangan ko'rsatkichlarning raqamli qiymatlari va ular asosida amalga oshirilgan hisob-kitoblar ko'rinishida laboratoriya ishi hisobotiga joylashtiradi.

Nazorat savollari

1. 
   Tog‘ jinsining hajmiy og’irligi deganda nimani tushunasiz?
   
2. 
   Hajmiy og’irlik qanday aniqlanadi?
   
3. 
   Nima uchun hajmiy og’irlik namuna og’irlik bilan farq qiladi?
   

4-Tajriba ishi
Tog’ jinslarining sochiluvchanligi va bo’shoqlanganligini aniqlash


Ishdan maqsad: Sochiluvchan tog’ jinslari og’irligi, to‘kma og‘irlik, bo‘shoqlanuvchanlik koeffitsentini aniqlash.


4.1. Nazariy asoslar
Bo’shoqlangan tog’ jinslari sochiluvchan va buzilgan holatda uchraydi. Sochiluvchan tog’ jinsi deb jinslarning o’zaro birikish kuchi bilan bog’lanmagan mineral zarrachalari yoki parchalarining mexfnik yig’indilarida aytiladi. Ularda qum, mayda shag’al shag’altosh mayda toshli jins va boshqalar kiradi. U yoki bu usulda parchalangan tog’ jinslari bo’shoq holatda o’tadi. Tog’ jinslarining qidirish va ularni qazib olishda bo’shoqlangan jinslarning hisobda olinuvchi asosiy xossalari quyidagilardan iborat: to’kma og’irlik, bo’shoqlanish koeffisienti, tabiiy qiyalik burchagi, o’pirilish (qulash) burchagi, ishqalanish koeffisienti, granulometrik tarkibi.

1. 
   To’kma og’irlik- Sochiladigan yoki parchalangan tog’ jinslari to’kma og’irligi deb ular bo’shoqlangan holatdagi hajm birligi og’irligiga aytiladi.
   

To’kma og’irlik quyidagi formula bo'yicha bo'shashgan (sochilgan) holatdagi jins massasining ushbu jinsning bo'shashgan (sochilgan) holatda egallagan hajmiga nisbati sifatida aniqlash mumkin:

bu yerda m_н – bo’shoqlangan tog’ jinsining og’irligi, кг; V_н – bo’shoqlangan holatdagi jinsning hajmi, м³.

2. 
   Tog' jinslarining bo‘shoqlanishi - bu tog‘ jinsi yoki ko'mirning massivdan maydalangandagi hajmini oshish xususiyati bo'lib, bo‘shoqlanganlik koeffitsienti bilan tavsiflanadi.
   

Tog‘ jinslarining bo‘shoqlanuvchanlik koeffitsienti k_р – bu tog‘ jinslarining parchalangan paytida uning hajmi necha marta o‘zgarishini ko‘rsatadigan parametr bo‘lib uni quyidagi ifodadan aniqlash mumkin.

bu yerda k_р – tog‘ inslarining bo‘shoqlanganlik koeffitsenti;
V_п – tog‘ jinsining buzilmagan (tabiiy) holatidagi hajmi., м³;
V_н – sochilgan tog‘ jinsining hajmi, м³
Bundan tashqari, Tog‘ jinslarining bo‘shoqlanuvchanlik koeffitsienti k_р hajmiy og‘irligining ρ to‘kma og‘irlik nisbati ρ_н orqali ham aniqlash mumkun:

bu yerda ρ – jinsning hajmiy og‘irligi, кг/м³;
ρ_н – jinsning to‘kma og‘irligi, кг/м³.